Σαν σήμερα άφησε την τελευταία του πνοή ο Καρλ Μαρξ. Ένας μεγαλοφυής στοχαστής και επαναστάτης, μαχητής της ελευθερίας του ανθρώπου, που η ζωή του και το έργο του δέθηκε για πάντα με τους αγώνες της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων όλης της γης για την κοινωνική τους απελευθέρωση με την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Με το τεράστιο δημιουργικό του έργο εξόπλισε την ανθρωπότητα με μια νέα κοσμοθεωρία και μια συνειδητή πρακτική που αρνιόταν την αιωνιότητα της εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Το έργο και η πράξη του μέγιστου αυτού διαφωτιστή, που κατέδειξε ως πρώτιστο καθήκον όχι απλά την ερμηνεία αλλά την αλλαγή του κόσμου, εξακολουθεί να ανήκει στο μέλλον της ανθρωπότητας αποτελώντας ακαταμάχητο όπλο των αγωνιζόμενων όπου γης για την πραγματική χειραφέτηση του ανθρώπινου γένους.
Ήδη από την εποχή της συγγραφής του Κεφαλαίου η υγεία του Καρλ Μαρξ είχε παρουσιάσει έκδηλα φαινόμενα κλονισμού. Στα εξήντα του ο ωραίος και γεροδεμένος άντρας έχει μετατραπεί πια σε ένα ασπρομάλλικο γεροντάκι, που στο βασανισμένο του πρόσωπο φαίνονται καθαρά τα σημάδια της κακής διαβίωσης , των οικογενειακών καταστροφών, των απογοητεύσεων και των απωλειών, που προκάλεσαν οι ήττες δύο επαναστάσεων. Δυστυχώς τα δεινά και οι περιπέτειες τον ακολουθούν ως την τελευταία του στιγμή. Στις 2 Δεκέμβρη 1881 πεθαίνει η γυναίκα της ζωής του, η “θαυμαστή Τζέννυ”. Τον Οκτώβρη του 1882 η υγεία του καταρρέει και πάλι και μετά την τραγική είδηση του ξαφνικού θανάτου της κόρης του Τζέννης έρχεται το οριστικό τέλος της ζωής του, μιας ζωής δοσμένης στην μάχη για την ανακάλυψη της γενικής νομοτέλειας της φύσης και της κοινωνίας και στην επεξεργασία της θεωρίας της επαναστατικής πράξης που η αξιοποίησή της περνάει την ανθρώπινη ιστορία στο στάδιο της αληθινής ελευθερίας και ευτυχίας του ανθρώπου.
Σημαντικά για τα όσα λέει και γεμάτα συγκίνηση τα λόγια με τα οποία αποχαιρετά ο Ένγκελς τον Καρλ Μαρξ, φίλο και συνοδοιπόρο του στο έργο μιας ολόκληρης ζωής στην τελευταία του κατοικία, στο νεκροταφείο του Χάιγκειτ, όπου και τάφηκε:
“Στις 14 του Μάρτη το απόγευμα στις τρεις παρά τέταρτο έπαψε να σκέφτεται ο μεγαλύτερος σύγχρονος στοχαστής. Μόλις τον είχαμε αφήσει μονάχο του δυο λεφτά και τον βρήκαμε όταν ξαναμπήκαμε στο δωμάτιό του ήσυχα αποκοιμισμένο στην πολυθρόνα του , αλλά για πάντα. Είναι αδύνατο να εκτιμήσουμε τί έχασε το μαχητικό προλεταριάτο, τί έχασε η ιστορική επιστήμη με το θάνατο αυτού του ανθρώπου. Πολύ γρήγορα θα γίνει αισθητό το κενό που δημιούργησε ο θάνατος αυτού του γίγαντα.
Όπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης , έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός ,ότι οι άνθρωποι πριν απ΄ όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Ότι επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού ή μιας χρονικής περιόδου αποτελεί τη βάση απ΄ όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί , οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων αυτής της εποχής, τη βάση απ΄ όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα, όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα. Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ΄ αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας φωτίστηκαν με μιας όλα,ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες τόσο των αστών οικονομολόγων όσο και των σοσιαλιστών κριτικών είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι.
Δυο τέτοιες ανακαλύψεις θάταν αρκετές για μια ζωή και θάταν ευτυχής εκείνος που θα αξιωνόταν να κάνει έστω και μια τέτοια ανακάλυψη. Ο Μαρξ όμως έκανε πρωτότυπες ανακαλύψεις σε κάθε τομέα, που ερεύνησε, ακόμα και στα μαθηματικά, και τέτοιοι τομείς υπήρξαν πάρα πολλοί και δεν υπάρχει ούτε ένας μέσα σ΄ αυτούς, που να τον ερεύνησε μόνον επιφανειακά.
Τέτοιος ήταν ο άνθρωπος της επιστήμης. Αυτό όμως δεν ήταν το βασικό στο έργο του. Η επιστήμη ήταν για τον Μαρξ μια ιστορικά κινητήρια επαναστατική δύναμη. Όσο μεγάλη χαρά κι αν αισθανόταν για κάθε νέα ανακάλυψη σε οποιαδήποτε θεωρητική επιστήμη, αισθανόταν μιαν εντελώς αλλιώτικη χαρά όταν επρόκειτο για μιαν ανακάλυψη που επιδρούσε αμέσως επαναστατικά στη βιομηχανία και γενικά στην ιστορική εξέλιξη. Γιατί ο Μαρξ ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει με έναν οποιοδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε με πάθος, με επιμονή, με επιτυχία, όσο λίγοι. ….Να γιατί είχαν μισήσει και συκοφαντήσει τον Μαρξ περισσότερο από κάθε άλλο άνθρωπο της εποχής του. Τον απέλαυναν κυβερνήσεις απολυταρχικές και δημοκρατικές. Αστοί, συντηρητικοί και δημοκράτες των άκρων συναγωνίζονταν αναμεταξύ τους ποιος θα τον δυσφημήσει περισσότερο. Όλα αυτά τα παραμέριζε σαν νάταν ιστός αράχνης, δεν τους έδινε σημασία και δεν απαντούσε παρά μόνο σε μεγάλη ανάγκη. Και πέθανε τιμημένος, αγαπημένος, τον κλάψανε εκατομμύρια επαναστάτες συνεργάτες του, που κατοικούν σ΄ όλη την Ευρώπη και την Αμερική, από τα ορυχεία της Σιβηρίας ως την Καλιφόρνια. Και τολμώ να πω: μπορεί να είχε πολλούς αντιπάλους, όμως δύσκολο είναι να πούμε πως είχε έστω και έναν προσωπικό εχθρό.
Το όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες!” (Δημοσιεύτηκε στα γερμανικά στο ‘Σοσιαλδημοκράτη” στις 22 του Μάρτη 1883)
Σ’ ενα άλμπουμ της κόρης του Λάουρα, ο Μαρξ είχε συμπληρώσει στην ερώτηση «Τι θεωρείτε ευτυχία;» την απάντηση: «Να αγωνίζεσαι». Και στην ερώτηση «Τι θεωρείτε δυστυχία;» την απάντηση: «Να υποτάσσεσαι». Αυτό είναι το παράγγελμα του Μάρκ: Αγώνας για μια ζωή που σπάζει τις αλυσίδες της υποταγής από την κάθε είδους ανάγκη.