Τα γραψίματα
Γραψίματα ονομάζουμε τις γραμμές που σχεδιάζουν, τονίζουν ή περιγράφουν τα σχήματα που περιλαμβάνει μια εικόνα. Αποτελούν τμήμα των χαρακτηριστικών του προσώπου και των άκρων και περιβάλουν ενδύματα, βουνά, θρόνους, και άλλες λεπτομέρειες της εικόνας.
Το πόσο λεπτή είναι μία γραμμή εξαρτάται από το μέγεθος της εικόνας: όσο πιο μικρή είναι η εικόνα τόσο πιο μικρά είναι τα σχήματα και επομένως τόσο πιο λεπτά είναι και τα γραψίματα. Το πινελάκι επομένως που θα χρησιμοποιηθεί για τα γραψίματα έχει σχέση με το τί πινέλα θα χρησιμοποιηθούν γενικά για την εικόνα. Για μικρές εικόνες μπορεί να είναι πολύ λεπτό, πχ. Νο 0 έως Νο 000.
Το χρώμα που θα χρησιμοποιηθεί για κάθε γράψιμο είναι πιο σκούρο από τον προπλασμό του σχήματος που θα περιβάλλει. Το φτιάχνουμε χρησιμοποιώντας τους προπλασμούς μας προσθέτοντας μαύρο ή όμπρα ωμή η όμπρα ψημένη ή κάποιο χρώμα που κάνει πιο σκούρο τον προπλασμό. Για λόγους αισθητικής επιδιώκουμε τα γραψίματα να δένουν αρμονικά με τα σχήματα, να μην τα υπερτονίζουν αλλά να τα κάνουν πιο συγκεκριμένα, πιο εμφατικά. Αν κάποιο σχήμα ή κάποια τμήματα ενός σχήματος δεν έχουν ανάγκη από γράψιμο, αυτό παραλείπεται.
Ο φωτισμός.
Στις πρώτες βυζαντινές εικόνες που τα πρόσωπα είχαν καθαρά συμβολικό χαρακτήρα δεν υπήρχε ανάγκη να δοθεί κάποια πλαστικότητα που να παραπέμπει στην ψευδαίσθηση του όγκου. Για αυτό οι μορφές ήταν γραμμικές και πλακάτες. Με το πέρασμα του χρόνου προστέθηκαν νατουραλιστικά στοιχεία στον καθαρά συμβολικό χαρακτήρας της εικόνας προσδίδοντας όγκο στα πρόσωπα και στα σχήματα με την προσθήκη φωτισμού. Με την Αναγέννηση στην εικονογραφία υπεισέρχονται σταδιακά νατουραλιστικά στοιχεία, που καταργούν την ακινησία των προσώπων και την κάνουν ανθρωποκεντρική. Οι κοινωνικές αλλαγές της εποχής της Αναγέννησης αντανακλώνται στην θρησκευτική τέχνη αλλοιώνοντας βασικά χαρακτηριστικά της.
Η αναγεννησιακή ζωγραφική επηρεάζει την τεχνική των αγιογράφων της Ορθόδοξης εκκλησίας. Σημαντικοί αγιογράφοι, όπως ο Θεοφάνης ο Κρης (1490-1559) υιοθετούν κάποιες τεχνικές των ζωγράφων της Αναγέννησης κρατώτας συγχρόνως βασικά χαρακτηριστικά της Βυζαντινής Τέχνης. Ενώ διατηρούν την “ακινησία” προσθέτουν πλαστικότητα στην εικόνα προσδίδοντας όγκο στα σχήματα μέσω του φωτισμού.
Ο φωτισμός πραγματοποιείται με την προσθήκη διαδοχικών ανοιχτότερων τόνων πάνω στον προπλασμό. Οι διαδοχικοί αυτοί φωτεινότεροι τόνοι είναι επίπεδοι και διακριτοί. Μόνο ο φωτισμός της σάρκας δίνει την εντύπωση ότι ο ένας τόνος σβήνει μέσα στον άλλον (σφουμάτο). Τα διακριτά φώτα από το πιο σκούρο έως το πιο ανοιχτό είναι συνήθως τρία ή τέσσερα.
Το πρώτο “φως” συνήθως το φτιάχνουμε αν προσθέσουμε στον προπλασμό λίγο άσπρο χρώμα. Ανάλογα με τις απαιτήσεις της εικόνας στο άσπρο μπορεί να προστεθεί ώχρα με σκοπό να “θερμάνει” το φως.
Είναι όμως δυνατόν το φως να δημιουργηθεί χρησιμοποιώντας ένα τελείως διαφορετικό χρώμα από αυτό του προπλασμού. Για παράδειγμα πάνω στο καφεδί προπλασμό μπορεί να προστεθεί θαλασσί φως. Ο ζωγράφος πρέπει να έχει την ανάλογη αισθητική πείρα ώστε ο φωτισμός να δένει αρμονικά με τον προπλασμό.
Τα επόμενα φώτα, το δεύτερο, τρίτο και τέταρτο, δημιουργούνται από τα προηγούμενα τους με τον ίδιο τρόπο. Ο φωτισμός της σάρκας ονομάζεται “σάρκωμα” και η τεχνική του θα μας απασχολήσει σε επόμενο κεφάλαιο.
Οι διαφάνειες.
Οι άγιοι, οι άγγελοι και τα συμπληρωματικά στοιχεία της εικόνας (τα κτίρια τα βουνά τα δέντρα και τα λοιπά ) για θρησκευτικούς λόγους δεν έχουν σκιά. Σκιά όμως προστίθεται στα σχήματα που αποτελούν την εικόνα, ώστε να δίνουν την εντύπωση ότι έχουν όγκο. Οι σκιές των σχημάτων δεν είναι *επικαλυπτικές”. Τις φτιάχνουμε με ένα αραιωμένο πιο σκούρο από τον προπλασμό χρώμα, που ονομάζεται λαζούρα ή πλύσιμο (washing) ή διαφάνεια. Για να φτιάξουμε της λαζούρες προσθέτουμε στο αυγόχρωμα του προπλασμού νερό και ελάχιστη σκόνη μαύρου ή άλλου σκούρου χρώματος.
Με το αραιωμένο αυτό χρώμα περνάμε με ελαφρές αδρές πινελιές τα σημεία εκείνα που θέλουμε να δείξουμε ότι καμπυλώνονται (σκιάζονται) στις άκρες.
Πρέπει να προσέξουμε ώστε η λαζούρα μας να έχει λιγότερη ποσότητα αυγοτέμπερας και περισσότερο νερό, δηλαδή να μην επικαλύπτει τον προπλασμό αλλά να τον σκουραίνει.
Οι δημοσιεύσεις μας είναι παρατηρήσεις και σκέψεις που κάνουμε καθώς ζωγραφίζουμε. Σκοπός μας είναι να βελτιώσουμε την τεχνική μας και για να πειραματιστούμε με διαφορετικά υλικά και τεχνικές για να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα. Ίσως οι σημειώσεις μας να αποτελέσουν κίνητρο για να παρακολουθήσουμε μαθήματα από χιλιάδες ζωγράφους που διδάσκουν τεχνικές ζωγραφικής στο ίντερνετ.