Λογοκρισία είναι ο προληπτικός έλεγχος του προφορικού, γραπτού ή εικαστικού λόγου. Οποιοσδήποτε εξαναγκασμός για την παράλειψη μετάδοσης μιας πληροφορίας είναι στην ουσία λογοκρισία. Για να μπούμε στη βαθύτερη ουσία της λογοκρισίας θα πρέπει να τη δούμε σφαιρικά.
Να δούμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες επιβάλλεται, τους λόγους που την υπαγορεύουν, ποιον εξυπηρετούσε στις διάφορες εποχές και τους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζεται.
Καταρχήν, από τη στιγμή που υπάρχουν νόμοι που προστατεύουν την κοινωνία από ηθική άποψη η λογοκρισία νομιμοποιείται. Δηλαδή η προβολή με έντυπα, ηλεκτρονικά και άλλα μέσα της αισχρολογίας, της βλασφημίας, της πορνογραφίας, της παιδεραστίας κλπ, λογοκρίνεται. Αυτό γίνεται σε όλες σχεδόν τις χώρες, άσχετα αν καταστρατηγείται στις περισσότερες. Επομένως η αντίληψη ότι ο κάθε άνθρωπος έχει δήθεν “το αναφαίρετο δικαίωμα να παράγει και να λαμβάνει πληροφορίες χωρίς κανέναν περιορισμό” δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Το ίδιο ισχύει και για την αντίληψη ότι σε καπιταλιστικές συνθήκες μπορεί να δημιουργηθεί μια “κοινωνία πληροφόρησης χωρίς σύνορα”.
Η Λογοκρισία στις χώρες της αστικής Δημοκρατίας
Στην προσπάθεια για την υπεράσπιση της ελεύθερης έκφρασης στην αστική δημοκρατία υποστηρίζεται ότι “η δημοκρατία δεν μπορεί να εξασκεί λογοκρισία διότι έτσι θα ήταν δικτατορία”. “Αν πρόκειται να κλείσεις τα αυτιά των ακροατών τότε ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στη δημοκρατία και τη δικτατορία;” λένε οι επικριτές της λογοκρισίας. Κρύβουν ότι πίσω από τη μάσκα της αστικής δημοκρατίας κρύβεται η δικτατορία των μονοπωλίων, που μεταχειρίζεται τη λογοκρισία σα λάστιχο: Όσο θεωρούν ότι δεν κινδυνεύει η εξουσία τους τη χαλαρώνουν. Μόλις νοιώσουν ότι απειλούνται την επιβάλλουν αδίστακτα, βάρβαρα ακόμη και με αίμα.
Στις καπιταλιστικές χώρες μόνο για προπαγανδιστικούς λόγους διατυμπανίζεται ότι κάθε άνθρωπος έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να παράγει και να λαμβάνει πληροφορίες χωρίς κανέναν περιορισμό. Στις ΗΠΑ υποτίθεται ότι η ελευθερία λόγου προστατεύεται συνταγματικά. Παρόλα αυτά χιλιάδες κομμουνιστές έχουν διωχθεί μέχρι σήμερα επειδή εξέφρασαν ή προπαγάνδισαν τις πεποιθήσεις τους. Οι διώξεις ξεκίνησαν ανοιχτά και βίαια στις δεκαετίες του ’40 και του ’50 ενώ στις μέρες μας πραγματοποιούνται “αθέατες” και αφορούν όσους αμφισβητούν με οποιοδήποτε τρόπο την ασυδοσία των μονοπωλίων, ακόμη και αν αυτοί κινούνται μέσα στα νόμιμα καπιταλιστικά πλαίσια.
Στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ λογοκρισία επιβλήθηκε από τον Τζ. Μπους την περίοδο του Πολέμου του Κόλπου (1991) ενώ το ίδιο συνέβη κατά την επιδρομή στο Ιράκ (2003) και σε όσους πολέμους συνεχίζουν να διεξάγονται. Η λογοκρισία αυτή επιβάλλεται στα ΜΜΕ στην έντυπη πληροφόρηση και γενικά σε όλους τους τρόπους έκφρασης.
Εκτός από τους πολιτικούς λόγους λογοκρίνονται διαρκώς Αμερικανοί δημοσιογράφοι, που καταγγέλλουν πολυεθνικές εταιρίες για βλαβερά προϊόντα και διαδικασίες παραγωγής που βλάπτουν τη δημόσια υγεία. Για τη δεκάλεπτη παρουσίαση-καταγγελία των κινδύνων από τη χρήση τεχνιτών ορμονών στο γάλα οι δημοσιογράφοι Τζέην Άκρ και ο Στηβ Γουίλσον απολύθηκαν αφού πρώτα πιέστηκαν με δωροδοκία.
Οι μισοί περίπου δημοσιογράφοι ομολογούν ότι οι ίδιοι αποφεύγουν να γράφουν για θέματα που δεν εγκρίνει ο εργοδότης τους, ή όταν γράφουν φροντίζουν να χρησιμοποιούν χαμηλούς τόνους. Με τον τρόπο αυτό κάτω από την απειλή της απόλυσης πραγματοποιείται αυτολογοκρισία, δηλαδή μια λογοκρισία που επιβάλλεται “οικειοθελώς”. Αυτό στην αρχή ίσως δημιουργεί κάποια συνειδησιακά προβλήματα στους δημοσιογράφους αλλά σε λίγο με την ενσωμάτωσή τους στο σύστημα παύουν να υπάρχουν κι αυτά.
Θρησκευτική λογοκρισία
Η λογοκρισία στις θρησκείες είναι διαρκής, ανελέητη και οι μορφές της προσαρμόζονται στις ανάγκες των καιρών. Οι θρησκείες δεν επιτρέπουν ούτε την παραμικρή ρωγμή στην ιδεολογία τους. Η θρησκευτική λογοκρισία προστατεύει κάθε μια από τις θρησκείες από όλες τις άλλες. Σε κανένα σχολείο δεν θα επιτραπεί η διδασκαλία όλων των θρησκειών με σκοπό τα παιδιά να… διαλέξουν αυτή που θεωρούν σωστή. Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία αποκαλύπτει την εξόντωση των επιστημόνων από την Ιερά Εξέταση, τον αφορισμό από την εκκλησία μεγάλων δημιουργών και επαναστατών, τη δίωξη κομμουνιστών και συγγραφέων που καταγγέλλουν τις θρησκευτικές πρακτικές, όπως ο Σαλμάν Ρούσντι κ.α.
Ταξική Λογοκρισία
Στον πόλεμο υπάρχει φυσικά αυστηρή λογοκρισία για να αποφευχθεί η διαρροή πληροφοριών που θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες στον εχθρό. Σε ειρηνικές περιόδους, που μαίνεται ο ταξικός πόλεμος, η λογοκρισία είναι πιο ύπουλη, πιο πολυδαίδαλη, έχοντας μοναδικό στόχο τη συνεχή πλύση εγκεφάλου του λαού για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της αστικής τάξης. Στην πληροφόρηση, που επιβάλλει η αναγκαιότητα της ταξικής πάλης παρεμβάλλονται όσο το δυνατόν μεγαλύτερα εμπόδια. Αυτό το καταλαβαίνουν οι εργάτες πιο εύκολα από τους διανοούμενους γιατί νοιώθουν καθημερινά στο πετσί του τη λογοκρισία στους χώρους δουλειάς. Αν τολμήσει κανείς να μιλήσει κόντρα στο συμφέρον της εργοδοσίας, αν διακινήσει απεργιακό υλικό τον απειλεί η απόλυση, που μπορεί να έρθει άμεσα ή σε ανύποπτο χρόνο και με διάφορα προσχήματα.
Λογοκρισία και Αντεπανάσταση
Στις αντεπαναστάσεις του εικοστού αιώνα στην Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία την Πολωνία και αλλού, οι λαοί κυριολεκτικά κατακλύστηκαν από θρησκευτικά και πολιτικά προπαγανδιστικά έντυπα ενώ παράλληλα δέχονταν την πίεση από τις υπόλοιπες υπονομευτικές δραστηριότητες της αντεπανάστασης. Στη Σοβιετικοί Ένωση ανάλαβαν δράση “ανεξάρτητοι” δημοσιογράφοι, όταν ανέβηκε στην εξουσία ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η νόμιμη δράση τους προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Σε πρώην σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έχει απαγορευθεί η διάδοση της σοσιαλιστικής ιδεολογίας και των κομμουνιστικών συμβόλων. Αυτού του είδους η λογοκρισία θεσμοθετείται στην ΕΕ για όλες τις χώρες μέλη.
Λογοκρισία στην Ελλάδα και την ΕΕ.
Με την ταύτιση του Ναζισμού με τον Κομμουνισμό, με το πρόσχημα της προστασίας της Δημοκρατίας από τα “δύο άκρα” και την προάσπιση του έθνους από τη “Διεθνή “Τρομοκρατία” αναβαθμίζεται η λογοκρισία σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Στόχος σε όλες τις περιπτώσεις είναι η καταστολή του λαϊκού κινήματος.
Στην Ελλάδα δεν έπαψε ποτέ να ασκείται λογοκρισία με τη μια ή την άλλη μορφή, πλήρης ή μερική, απροκάλυπτη ή συγκαλυμμένη, θεσμοθετημένη ή μη. Όχι μόνο τα δικτατορικά καθεστώτα αλλά και πολλές “δημοκρατικές” κυβερνήσεις του 20ου αιώνα χρησιμοποίησαν τη λογοκρισία όχι μόνο για να μην πληροφορείται την αλήθεια ο λαός αλλά και για να δυσκολεύεται να οργανώσει την πάλη του. Οι φυλακές και οι εξορίες λειτούργησαν για τους κομμουνιστές σαν απειλή και σαν τιμωρία για την παραβίαση της λογοκρισίας.
Λογοκρισία και ταξική πάλη
Σε συνθήκες ταξικής πάλης η λογοκρισία δεν είναι δυνατόν να καταργηθεί. Αυτό είναι ένα γενικότερο θέμα, που συνδέεται με τις σχέσεις ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, δηλαδή την κοινωνική εξέλιξη.
Είναι ουτοπικό να πιστεύει κανείς ότι η λογοκρισία μπορεί να εξαλειφθεί μέσα σε καπιταλιστικά πλαίσια διότι λειτουργεί στον ένα ή τον άλλο βαθμό, με τη μια ή την άλλη μορφή σαν ταξικό εργαλείο. Είναι όμως ταυτόχρονα απαραίτητη η καταγγελία και ο διαρκής αγώνας ενάντια στην αστική λογοκρισία, ώστε να ενισχύεται το ιδεολογικό οπλοστάσιο του λαού για την απαλλαγή του από την εκμετάλλευση.