Γενικά η αταξική θεώρηση των κοινωνικών προβλημάτων από τις ψυχαναλυτικές θεωρίες δημιουργεί την ψευδαίσθηση στους εργαζόμενους ότι τους εκμεταλλεύονται κάποιες αόριστες δυνάμεις, όπως το κράτος, η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η ανηθικότητα της κοινωνίας. Πως αρκεί να αντικαταστήσουμε τους “ανήθικους” πολιτικούς με ηθικούς επιστήμονες και τεχνοκράτες που θα κυβερνούν με γενικούς “ηθικούς” κανόνες και με γνώμονα τα λαϊκά συμφέροντα.
Οι Έλληνες εργαζόμενοι πλήρωσαν ακριβά αυτή την ψευδαίσθηση. Για την αντιμετώπιση της πολυετούς οικονομικής κρίσης η κυβέρνηση Παπαδήμου διαδέχθηκε τους “ανήθικους” πολιτικούς, συνέχισε την πολιτική τους και επέστρεψε τη σκυτάλη για τη συνέχιση της οικονομικής εξαθλίωσης του λαού στους ίδιους “ανήθικους” πολιτικούς. Η αστική τάξη, με αυτό τον τρόπο, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα σύγχυσης, εξασφάλισε για όσο χρονικό διάστημα χρειαζόταν την ανοχή του λαού, ώστε να συνεχίσει απρόσκοπτα την πολιτική εξαθλίωσης και κατάργησης των δικαιωμάτων του.
Σε ένα νεφελώδες υπερταξικό περιβάλλον κινούνται και οι “Υπαρξιακοί” Ψυχαναλυτές όπως ο Irvin Yalom, που υποστηρίζουν ότι ο κάθε άνθρωπος είναι μόνος του στον κόσμο και πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν πρέπει να αναζητά την αποδοχή του από τους άλλους αλλά από τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό αποτελεί πηγή του άγχους που κατέχει τον άνθρωπο και η συνταγή είναι να πεισθεί το κάθε άτομο να αποδεχθεί την ιδιαιτερότητά του και όχι να προσπαθεί να αλλάξει σαν να ήταν λάθος. Σύμφωνα με την ίδια συνταγή καθένας πρέπει να έχει τη ελευθερία να διαλέγει τη ζωή, που του ταιριάζει αλλά επειδή αυτό είναι δύσκολο και ίσως απραγματοποίητο καλύτερα είναι να μην παίρνει αποφάσεις για τις οποίες θα ήταν ο ίδιος υπεύθυνος. Για την αντιμετώπιση του άγχους ο καθένας πρέπει να αποδέχεται ότι δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο αλλά περιστασιακός, χωρίς προορισμό και πεπρωμένο.
Όλα τα παραπάνω κινούνται στο πνεύμα του μεταπολεμικού υπαρξισμού του Ζ.Π.Σάρτρ. Ωθούν τον άνθρωπο σε χαοτικές σκέψεις, στην απαισιοδοξία, στην αποδοχή των “ορίων” του, στην υποταγή, στην αναζήτηση λύσεων μέσα από τη σύνδεση κομματιών ενός αδιευκρίνιστου παζλ.
Πλήθος αυταπάτες δημιουργούν επίσης οι θεωρίες διαφόρων Μελλοντολόγων, που κινούνται σε ένα τεχνοειδυλλιακό, φαντασμαγορικό συνονθύλευμα ιδεών. Η Μελλοντολογία, που εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, παρουσιάζεται σαν ιδιαίτερος κλάδος γενικότερης θεώρησης της ιστορίας, που μπορεί να προβλέπει τις μελλοντικές εξελίξεις. Δανείζεται στοιχεία από τη βιοτεχνολογία, την τεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές μέχρι και τον πόλεμο των άστρων.
Οι θεωρίες των μελλοντολόγων για την τεχνοτρονική εποχή και την εποχή της αφθονίας, που θα καταργούσε τις ταξικές συγκρούσεις όχι μόνο δεν επαληθεύτηκαν, αλλά από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90 αποδείχτηκαν όλο και περισσότερο αβάσιμες. Παράλληλα με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας η κοινωνική ανισότητα μεγαλώνει, εκατομμύρια εργαζόμενοι οδηγούνται στην ανεργία και την εξαθλίωση. Χοντρικά στα τέσσερα ικανά άτομα ένα είναι άνεργο, ένα έχει μερική απασχόληση, ένα εργάζεται χωρίς δικαιώματα και ένα εργάζεται με απόλυτα ή σχετικά μειωμένο μισθό.
Σύγχρονοι αρχιτέκτονες της αστικής προπαγάνδας θεωρούν ότι “… αφού η παραμονή μας πάνω στη γη είναι τόσο σύντομη, θα πρέπει τουλάχιστον να είναι ευχάριστη”, πως για να βρούμε την ευτυχία θα πρέπει “να μάθουμε… να μην είμαστε δυστυχισμένοι”, δηλαδή να προσπαθούμε “να σκεφτόμαστε με καινούργιο τρόπο”, “να συγκρατούμε το θυμό μας για 30 δευτερόλεπτα”, “να αδιαφορούμε για κάποια βλαβερά ΄πρέπει΄, “να νοιώθουμε όσο γίνεται πιο ευχάριστα”. Με λίγα λόγια προτείνουν στον άνθρωπο να αγνοεί τα πραγματικά προβλήματά του και να ζει “στο δικό του κόσμο”.
Άλλοι κοινωνιολόγοι καταγγέλλουν την ανηθικότητα της “σύγχρονης ζωής” και γενικά τον πολιτικό αμοραλισμό. Αντιλαμβάνονται ότι το άτομο είναι αβοήθητο, μιλούν γενικά για αποσύνθεση και παρακμή του πολιτισμού και των “ηθικών αξιών” και καλούν γενικά και αόριστα σε αφύπνιση και εγρήγορση ρίχνοντας άσφαιρα πυρά προς διάφορες κατευθύνσεις.
Η αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων στη βάση μιας ηθικής, που θα στηρίζεται γενικά σε “πανανθρώπινες αξίες” είναι αντιεπιστημονική. Η ηθική έχει ταξικό χαρακτήρα, είναι ιστορικά προσδιορισμένη και σε κάθε κοινωνικό σύστημα κυρίαρχη ηθική είναι η ηθική της άρχουσας τάξης. Το καπιταλιστικό σύστημα, που έχει σαν βάση την ανηθικότητα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο δεν είναι δυνατόν να οικοδομήσει πάνω σ’ αυτή τη βάση μια διαφορετική ηθική. Μπορεί μόνο να προπαγανδίζει μια αόριστη, απροσδιόριστη και ουσιαστικά ανήθικη ηθικολογία Η ηθική ούτε εμφυτεύεται από σοφούς, ούτε επιδιορθώνεται στη βάση ηθικών κανόνων. Αντιστοιχεί στις παραγωγικές σχέσεις του κοινωνικού συστήματος. Για να αλλάξει λοιπόν η ηθική πρέπει να αλλάξει το κοινωνικό σύστημα που τη γεννά.