Αν θα θέλαμε να φέρουμε στο σήμερα αυτή τη ρήση του Πλάτωνα αρκεί να αντικαταστήσουμε τους “βασιλιάδες-φιλοσόφους” με τους σημερινούς “επαΐοντες ” της πολιτικής, δηλαδή τους επαγγελματίες πολιτικούς. Εμπιστευθήκαμε ηγέτες από όλο το αστικό πολιτικό φάσμα. Μας κυβέρνησαν και “τεχνοκράτες”,
δηλαδή εξειδικευμένοι επιστήμονες στα οικονομικά και καριερίστες πολιτικάντηδες και πολιτικοί από τζάκια αλλά η ζωή μας πάει από το κακό στο χειρότερο. Που “κολλάει” επομένως η φαινομενικά σωστή Πλατωνική ρήση;
Ας ρίξουμε μια ματιά στην άποψη του Πλάτωνα: Σύμφωνα με την πολιτειολογία του, που έχει βάλει τα θεμέλια για όλα τα απολυταρχικά και αντιδημοκρατικά καθεστώτα που γνώρισε στην ιστορική της εξέλιξη η ανθρωπότητα, ο λαός όταν εμπιστεύεται στους άρχοντές του την τύχη του, μόνο τότε μπορεί να ευτυχεί και να ευημερεί. Στην ιδανική πλατωνική πολιτεία οι άρχοντες φιλόσοφοι που μόνο αυτοί ξέρουν ποιο είναι το πραγματικά καλό και δίκαιο, αναλαμβάνουν δικαιωματικά τη διακυβέρνηση της πολιτείας και οι πολίτες αποδεχόμενοι την ανωτερότητά τους, τους αναγνωρίζουν κάθε δικαίωμα και τους εκχωρούν ανενδοίαστα κάθε εξουσία.
Πρόκειται για τη φυσική απόληξη της πλατωνικής άποψης της διάκρισης των ανθρώπων σε ανώτερες και κατώτερες φύσεις, της υποταγής του κατά φύση κατώτερου στον κατά φύση ανώτερο. Μιας άποψης, που δικαιολογεί και θεμελιώνει την ύπαρξη μιας αμετακίνητης ιεραρχίας μέσα στην κοινωνία και μιας ανάλογης κατανομής θέσεων και αξιωμάτων, υποχρεώσεων και δικαιωμάτων. Μιας δικαιοσύνης που θριαμβεύει με την “υποταγή των επιθυμιών της φαύλης πλειονότητας στις επιθυμίες και στη φρόνηση που κατοικεί στην ψυχή της χρηστής μειονότητας”(431c-d). Που συνδράμει στη δημιουργία μιας πόλης καλά διαιρεμένης, καλά διαρθρωμένης, όπου ο καθένας έχει τη θέση του και δεν προσπαθεί να την αλλάξει, αφού σύμφωνα με την περίφημη φράση της Πολιτείας (433a),”η δικαιοσύνη έγκειται στο τα αυτού πράττειν και μη πολυπραγμονείν“. Δηλαδή, στο να ασχολείται κανείς αποκλειστικά με τις υποθέσεις του, με ό,τι του ανήκει, με αυτό που κατέχει και που αντιστοιχεί στη θέση που του δόθηκε και την οποία οφείλει να υπηρετεί.
Ο αυστηρός αυτός καταμερισμός, που γίνεται με τη δύναμη και το απαραβίαστο ενός φυσικού νόμου, κάνει τον Μαρξ να σημειώνει πως “η Πολιτεία του Πλάτωνα στο βαθμό τουλάχιστον που ο καταμερισμός της εργασίας αποτελεί την αρχή πάνω στην οποία συγκροτείται το κράτος, δεν είναι παρά μια αθηναϊκή εξιδανίκευση του αιγυπτιακού συστήματος με τις κάστες.” Μια επιστροφή δηλαδή σ΄ ένα απολυταρχικό θεοκρατικό σύστημα, που έδινε στο Φαραώ και στο ιερατείο δύναμη ζωής και θανάτου πάνω στο λαό, ο οποίος ζούσε αποκλεισμένος από κάθε δικαίωμα και ελευθερία. Και στην ελληνική πόλη, όπου η ύπαρξη ελεύθερων και δούλων ή πλούσιων και φτωχών αποτελούσε γεγονός και στοιχείο του ταξικού δουλοκτητικού συστήματος, με τις πλατωνικές αρχές αυτό παίρνει το χαρακτήρα οιονεί δικαίου, μιας απόλυτης και αναλλοίωτης μέσα στο χρόνο πραγματικότητας.
Οι άνθρωποι για τον Πλάτωνα κουβαλάνε από τη γέννησή τους μια καθορισμένη ποιότητα: Όσοι είναι γεννημένοι για άρχοντες και για να ασκούν εξουσία έχουν στη σύστασή τους χρυσάφι ενώ οι δημιουργοί, που είναι οι απαίδευτοι χειρώνακτες, αποτελούνται από τα ευτελή μέταλλα του σίδερου και του χαλκού. Μιλάμε, δηλαδή, για μια κοινωνία ξεκάθαρης δικτατορίας του πνεύματος. Για μια μορφή ολιγαρχίας της γνώσης, που στηρίζεται στο αυταπόδεικτο της καταλληλότητας αυτών που τη διαθέτουν για την άσκηση της εξουσίας. Για μια αυταρχικού και ολοκληρωτικού τύπου διακυβέρνηση στο όνομα της προάσπισης του ομαδικού συμφέροντος, αφού ο φιλόσοφος – βασιλιάς συνιστά ένα θεϊκό πρότυπο, αποτελεί τον αγαθό βοσκό ενός ανθρώπινου κοπαδιού, “νομεύς και τροφός αγέλης ανθρωπίνης“. Είναι αυτός που κατέχει τη μία και μοναδική αλήθεια, που πρέπει να επιβληθεί πάση θυσία ακόμα και με βία και καταναγκασμό, κι ας γίνεται λόγος μόνο για πειθώ, στους πολλούς και αδαείς που την αγνοούν. Η βία όμως αιτιολογείται στην πλατωνική ηθική, από το ότι οι φιλόσοφοι βασιλιάδες δεν την ασκούν ως εκπρόσωποι του συμφέροντος των εξουσιαστών αλλά για την εξυπηρέτηση του συμφέροντος των εξουσιαζόμενων!…
Αρνητής και σφοδρός πολέμιος της δημοκρατίας ο Πλάτωνας, θεωρούσε τη μεγαλύτερη μέχρι τότε κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος, ως “ένα ευχάριστο για το πλήθος αναρχικό πολίτευμα, το οποίο αντιμετωπίζει όλους τους ανθρώπους ως ίσους, ασχέτως αν είναι ίσοι ή όχι” (Πολιτεία 558 c) και τη λοιδορούσε ακριβώς γι αυτό, επειδή, δηλαδή, “παρέχει ισότητα σε όλους τους ανθρώπους, είτε αυτοί είναι ίσοι μεταξύ τους είτε όχι” (Πολιτεία 55c9). Γι αυτόν τον αριστοκράτη εκ γενετής που περιφρονούσε όσο τίποτα τον αμόρφωτο όχλο, “του οποίου η άγνοια, τα αχαλίνωτα πάθη και τα εγωιστικά συμφέροντα τον καθιστούσαν ανίκανο να αυτοκυβερνηθεί”, που θεωρούσε ότι η αρετή μόνο ορισμένοι την έχουν στο αίμα τους και ότι οι υποδεέστεροι οφείλουν να σιωπούν μπροστά στον επαΐοντα, μπορούμε να φανταστούμε πόσο βραχνάς ασήκωτος ήταν το ότι στο δημοκρατικό άστυ “εικότως αποδέχονται οι πολίτες και χαλκέως και σκυτοτόμου συμβουλεύοντος τα πολιτικά και ότι αποδεκτόν και παρασκευαστόν ηγούνται αρετήν”, ότι δηλαδή δικαιολογημένα οι πολίτες αποδέχονται και ο χαλκιάς και ο τσαγκάρης να έχει γνώμη και να συμβουλεύουν μάλιστα για τα πολιτικά ζητήματα και να πιστεύουν πως η αρετή μπορεί να διδαχτεί και να αποκτηθεί.
Η ελευθερία, που ήταν του δημοκρατικού πολίτη η ύψιστη ευτυχία, όπως δια στόματος Περικλή μας μεταφέρει ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιό του, για τον Πλάτωνα αποτελούσε ένα διεστραμμένο ατομικισμό, που στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά ελευθεριότητα και ανομία.
Σε αντίθεση με το δημοκρατικό ιδεώδες, έτσι όπως στην ανώτερη εκδοχή του έλαμψε με τη σοφιστική θεώρηση του διδακτού της πολιτικής αρετής, που ήθελε τον καθένα σε όποια κοινωνική τάξη κι αν ανήκε να μπορεί να μορφωθεί, που καθιστούσε το μέσο άνθρωπο ικανό να κυβερνά, να συμμετέχει στα κοινά και παίρνοντας αποφάσεις για όλα τα θέματα να ορίζει αυτός, όπως ταιριάζει σε ελεύθερους ανθρώπους, τόσο το πεπρωμένο το δικό του όσο και της πόλης του, στο πολίτευμα του Πλάτωνα οι δημιουργοί, δηλαδή οι χειρώνακτες, που αποτελούν το μεγάλο πλήθος, πέφτουν περίπου στη θέση των ειλώτων της Σπάρτης. Υπάρχουν μόνο για να παράγουν, ώστε να απαλλάσσουν από κάθε βιοποριστική φροντίδα τις ανώτερες τάξεις, τους φιλόσοφους-βασιλείς που κυβερνούν και τους φύλακες-πολεμιστές που προστατεύουν την πόλη από τους εχθρούς. Καθώς θεμέλιο της πολιτικής σκέψης του Πλάτωνα είναι το δωρικό πρότυπο της ολιγαρχίας των αρίστων, που περιφρονεί κάθε εργαζόμενο και κάθε εργασία τη θεωρεί ταπεινωτική, φυσικό είναι στην ιδανική του πολιτεία να μη χωράει πουθενά ο δήμος με τα δικαιώματά του. Ο λαός, “ο πρόστυχος όχλος των λεγόμενων ελεύθερων ανθρώπων”, προορίζεται μόνο για να δουλεύει και να υπακούει υποτασσόμενος στους λίγους, “που και την άριστη προδιάθεση είχαν και την άριστη παιδεία έλαβαν”. Ατέλειωτες οι σελίδες στο πλατωνικό έργο που προσπαθούν να πείσουν για το ότι οι άνθρωποι δε γεννιούνται ίσοι αλλά διακρίνονται στους ελάχιστους “ελέω θεού” προικισμένους και στον “χύδην όχλο”, που καθώς είναι ανάπηρος πνευματικά και ανεπίδεκτος κάθε παιδείας, δεν μπορεί παρά να κυβερνηθεί με το φόβο και τη βία από τους ελέω θεού σοφούς.
Η αρχαία ελληνική δημοκρατική πολιτεία στη μεγάλη της ακμή, είχε καλλιεργήσει μια πρώτη ύλη εκρηκτική που λειτούργησε σαν αποκάλυψη στοιχειώνοντας τον ύπνο όλων των ανά αιώνων σκοταδιστών: Τη συνείδηση της ελευθερίας. Αυτή τη συνείδηση ήρθε να αντιπαλέψει η ιδεαλιστική φιλοσοφία του Πλάτωνα και οι αντιλαϊκές, αντιδημοκρατικές και βαθιά αντιδραστικές του θεωρίες που πάνω τους θα δομηθούν όλα τα αυταρχικά καθεστώτα καθώς και οι κοινωνίες μέσα στις οποίες ακόμα ζούμε. Δεν είναι επομένως απορίας άξιον το ότι στα σχολειά μας σήμερα διδάσκεται ο Πλάτωνας και όχι οι υλιστές φιλόσοφοι. Ούτε το ότι διασώθηκαν όλα τα έργα του Πλάτωνα και κανένα του Επίκουρου και των περισσότερων Ιώνων φιλοσόφων. Άλλωστε ο Πλάτωνας ήταν ο πρώτος διδάξας, ο οποίος, σ σφοδρός πολέμιος των σοφιστών είχε ζητήσει, να καταστραφούν όλα τα έργα του Δημόκριτου.