Οι λέξεις είναι σύμβολα. Το περιεχόμενό τους όμως δεν είναι σταθερό. Σχετίζεται με τον τόπο και το χρόνο. Οι λέξεις δεν σημαίνουν απαραίτητα το ίδιο πράγμα ακόμη και σε ανθρώπους που ζουν την ίδια εποχή, στον ίδιο τόπο ακόμη και αν ανήκουν στην ίδια κοινωνική τάξη.
Αυτό συμβαίνει διότι η σημασία που έχει για τον κάθε άνθρωπο μια λέξη διαμορφώνεται από το κοινωνικό περιβάλλον, την οικογένεια, την παιδεία, τη θρησκεία και το χώρο μέσα στον οποίο ζει και εργάζεται. Οι λέξεις είναι ζωντανοί, οργανισμοί. Μεταβάλλονται και συμβολίζουν τη ζωντανή πραγματικότητα.
Λέξεις και προπαγάνδα
Στην αστική προπαγάνδα χρησιμοποιούνται λαμπερές λέξεις, που μπορεί να σημαίνουν διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Λέξεις με συναισθηματικόπεριεχόμενο χρησιμοποιούνται με τρόπον ώστε να γίνονται από όλους εύκολα αποδεκτές, δηλαδή κάθε ακροατής να τις αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο Όσο πιο γενικόλογη είναι μάλιστα μια λέξη, όσο πιο βαθιά είναι καταχωρημένη στη συνείδηση, τόσο πιο χρήσιμη είναι στους δημαγωγούς.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τις λέξεις δημοκρατία και ελευθερία. Η έννοια της Δημοκρατίας, άλλο περιεχόμενο είχε στο δουλοκτητικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας, διαφορετικό περιεχόμενο έχει σε συνθήκες αστικής δημοκρατίας και διαφορετικό σε μια σοσιαλιστική κοινωνία.
Το ίδιο συμβαίνει και με τη λέξη ελευθερία. Στην αρχαιότηταο δούλος έπαιζε το ρόλο των σημερινών εργαλείων στην παραγωγή. Ο αφέντης που κατείχε δούλους-εργαλεία είχε δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω τους. Οι ελεύθεροι πολίτες ήταν μειοψηφία, οι δούλοι πλειοψηφία, αλλά το πολιτικό σύστημα ονομαζόταν δημοκρατία, παρόλο που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των πολιτών, που ήταν μειοψηφία.
Ας εξετάσουμε την έννοια της ελευθερίας σήμερα, που δεν υπάρχουν δούλοι: Τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος στο καπιταλιστικό σύστημα; Σημαίνει να έχεις τη δυνατότητα να διαλέξεις το αφεντικό σου, κι αυτό όχι πάντα. Για τοαφεντικόσημαίνει να μπορεί να καθορίζει τις συνθήκες εργασίας, την αμοιβή σου, τα δικαιώματά σου. Μπορεί ακόμη να σε ρίξει στην ανεργία όποτε κρίνει πως αυτό τον συμφέρει. Άλλη επομένως είναι η ελευθερία του αφεντικού και άλλη του εργαζόμενου και του άνεργου.
Για την Ελευθερία αγωνίζεται ο λαός μιας χώρας όταν αυτή υποδουλώνεται. Στο όνομα όμως της προάσπισης της Ελευθερίας μπορεί να κατηγορηθούν σαν τρομοκράτες όσοι αντιστέκονται στον ιμπεριαλισμό. Το ίδιο ισχύει και για τη δημοκρατία. Η ιστορία διδάσκει πως με δημοκρατικές διαδικασίες πήρε την εξουσία ο Χίτλερ στη Γερμανία στο μεσοπόλεμο. Για τη διάσωση της δημοκρατίας επιβλήθηκαν στον Ελληνικό λαό οι φασιστικές κυβερνήσεις του Μεταξά και της Απριλιανής Χούντας. Η λέξη Δημοκρατία λοιπόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υποβοηθήσει ακόμη και στην… κατάργησή της. Η πείρα του λαού είναι πικρή: Με δημοκρατικές διαδικασίες αποφασίζεται η λεηλασία μισθών, συντάξεων, ασφαλιστικών ταμείων και άλλων εργατικών κατακτήσεων.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στον πολυδιαφημισμένο “Ελεύθερος κόσμο” της Δύσης, που δεν είναι παρά ένα σύνολο “δημοκρατικών” θεσμών, που στρέφονται κατά των στοιχειωδών δικαιωμάτων της εργατικής τάξης. Η ένταξη των λαών στον “Ελεύθερο κόσμο” χρησιμοποιείται σαν πρόσχημα, για τις πολεμικές επιδρομές και για την υποστήριξη και επιβολή ακόμη και των πιο δικτατορικών μορφών διακυβέρνησης.
Σοσιαλισμός, Πατριωτισμός
Από τα μέσα του 19ου αιώνα η λέξη σοσιαλισμός άρχισε να συγκινεί τους λαούς και να αποτελεί την ελπίδα τους. Η λέξη σοσιαλισμός χρησιμοποιείται από τα πιο οπορτουνιστικά μέχρι και τα πιο αντιδραστικά στοιχεία. Συνοδεύεται με διάφορες συμπληρωματικές λέξεις, όπως “σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο” “σοσιαλισμός με εθνικά χρώματα”, “δημοκρατικός σοσιαλισμός” κ.ά. Σοσιαλισμό επαγγελλόταν το ΠΑΣΟΚ όταν έριχνε την Ελλάδα πιο βαθιά στην αγκαλιά των ιμπεριαλιστικών οργανισμών. Εθνικο-σοσιαλιστικό ονομαζόταν και το κόμμα με τη σημαία του οποίου ο Χίτλερ έστειλε στο θάνατο δεκάδες εκατομμυρίων αθώων.
Με παρόμοιο τρόπο χρησιμοποιούνται από τους δημαγωγούς πολλές άλλες λαμπερές λέξεις που χρησιμοποιούνται στην προπαγάνδα, όπως Ειρήνη, Τιμή, Πατριωτισμός, Ευημερία, Αλληλεγγύη, Κοινωνική Δικαιοσύνη, Κοινή ωφέλεια, Πολιτισμός, Ισότητα, Ανθρώπινες Αξίες, Αξιοπρέπεια κ.ά.. Οι λέξεις αυτές έχουν καθολική αποδοχή από το ακροατήριο χωρίς να έχουν για όλους τη ίδια σημασία. Το πατριωτικό τους καθήκον πίστευαν ότι εκτελούσαν οι εγκληματίες Ναζί, που δολοφόνησαν εκατομμύρια αθώων. Το πατριωτικό τους καθήκον όμως εκτελούσαν και οι αγωνιστές του ΕΑΜ για την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Ναζί.
Μέσα σ’ αυτό το κομφούζιο των διαφόρων ερμηνειών των λέξεων είναι δυνατό, όταν κάποιος ακούει μια λαμπερή λέξη να μη μπορεί να αντιληφθεί αυτό που υπονοεί ένας δημαγωγός.
Λαμπερές γενικόλογες λέξεις
Υπάρχει μεγάλο πλήθος λέξεων, που ενώ συνδέονται με τα πιο αγνά ανθρώπινα αισθήματα, χρησιμοποιούνται στην αστική προπαγάνδα. Στοχεύουν απευθείας στη συνείδηση των ανθρώπων και χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα στην προεκλογική περίοδο ακόμη και από τις πιο αντιδραστικές δυνάμεις για την εφαρμογή των πιο αντιλαϊκών πολιτικών.
Με όσο πιο διφορούμενο, γενικό και αφηρημένο περιεχόμενο χρησιμοποιείται μια λέξη, τόσο πιο υπνωτική είναι η δύναμή της. Έχει γίνει πολιτικός κανόνας να ακούς μεγάλα τμήματα μιας ομιλίας, να διαβάζεις ατέλειωτες παραγράφους με βαρύγδουπες λαμπερές λέξεις και εκφράσεις, που ενώ δεν αναφέρονται σε κάτι συγκεκριμένο γίνονται αποδεκτές από τους ακροατές με ενθουσιασμό. Όσο πιο εύκολη λαϊκή αποδοχή αποκτούν οι γενικόλογες λέξεις, τόσο πιο επικίνδυνες γίνονται την “επόμενη μέρα” για το λαό.
Η τεχνική της επιλογής των λαμπερών λέξεων
Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι επιλογής των λαμπερών λέξεων πριν χρησιμοποιηθούν μπροστά σε ένα ακροατήριο:
-
Η λέξη δεν αντιπροσωπεύει το ακροατήριο, αλλά ο προπαγανδιστής υπονοεί την ταύτιση του ακροατηρίου με τη λέξη.
-
Η λέξη αντιπροσωπεύει ένα μόνο τμήμα του ακροατηρίου αλλά ο προπαγανδιστής επιδιώκει την αποδοχή της από όλο το ακροατήριο.
-
Η λέξη είναι πολύ αφηρημένη και ο προπαγανδιστής δεν αφήνει περιθώρια στο ακροατήριο να τη συγκεκριμενοποιήσει.
-
Η λέξη είναι ασαφής και ο προπαγανδιστής έχει την ευχέρεια να δικαιολογήσει εκ των υστέρων τη χρήση της.
Το εμπόριο των Λαμπερών λέξεων
Οι λαμπερές γενικολογίες είναι ένα πρακτικό εργαλείο που δίνει τη δυνατότητα στον προπαγανδιστή να μη δεσμεύεται ουσιαστικά για κάτι συγκεκριμένο. Αυτές συχνά συμπληρώνονται από αλληγορίες, μεταφορές και λογοτεχνικές εκφράσεις, που ενισχύουν την αποτελεσματικότητά τους. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται μια προστατευτική ασπίδα, που του επιτρέπει εκ των υστέρων να δικαιολογεί τις πράξεις του, όταν προκληθούν λαϊκές αντιδράσεις. Το κόμμα, που πριν τις εκλογές με τη χρήση λαμπερών λέξεων μοίραζε κάλπικες υποσχέσεις και ελπίδες, μπορεί να προχωρήσει μετεκλογικά στα πιο αντιδραστικά μέτρα δηλώνοντας κυνικά ότι… τα είχε προαναγγείλει.
Στην εφαρμογή αυτής της τεχνικής καταφεύγουν προεκλογικά και κόμματα που αυτοαποκαλούνται “αριστερά”. Η φωτογραφία του πρόεδρου του ΣΥΡΙΖΑ γεμάτη αισιοδοξία συνοδεύεται από μια τεράστια λεζάντα με τη λέξη Ελπίδα. Δεν είναι κακό ένας ηγέτης να οραματίζεται το μέλλον και να ισχυρίζεται ότι το κόμμα του αποτελεί τη μοναδική ελπίδα για το λαό. Κακό είναι την ώρα που ντοπάρει με ψεύτικες ελπίδες το λαό να υποβάλει τα διαπιστευτήριά του στους αντίπαλους του λαού, δηλαδή στο ΣΕΒ, την ΕΕ, το ΔΝΤ, την ΕΚΤ και άλλες διεθνείς οργανώσεις του κεφαλαίου.
Δεν φταίει η ελπίδα που γίνεται με ενθουσιασμό αποδεκτή από τους ψηφοφόρους. Χωρίς ελπίδα δε μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος. Φταίει το εμπόριο της ελπίδας για την υφαρπαγή ψήφων.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος… made in USA
Ακόμη και το Ινστιτούτο Ανάλυσης Προπαγάνδας των ΗΠΑ θεωρεί αυτή την τεχνική εξαιρετικά ύπουλη και επικίνδυνη. Μας δίνει μάλιστα συμβουλές… πως να την αντιμετωπίζουμε. Μας προτείνει να αναρωτιόμαστε τι πραγματικά σημαίνει η κάθε τέτοια λέξη, αν η σημασία της αμφισβητούμενης λέξης έχει νομικό έρεισμα και αν εξυπηρετεί τα συμφέροντά μας ή αν μας την “πουλάνε” για να μας ξεγελάσουν.
Προτείνει δηλαδή στον παγιδευμένο να προσπαθήσει να αντιληφθεί την παγίδα που του στήνει ο καπιταλισμός για να την αποφύγει. Αν είχε όμως τέτοιες ικανότητες ο λαός δεν θα υποστήριζε τις αντιλαϊκές πολιτικές, που τον οδηγούν από τη μια παγίδα στην άλλη. Οι ίδιοι οι μηχανισμοί που προτείνουν αυτού του είδους την επαγρύπνηση με χίλια-δυο τεχνάσματα και εμπόδια στερούν από το λαό αυτή τη δυνατότητα.
Η απαραίτητη ικανότητα για επαγρύπνηση και αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσα από τη γνώση και την πείρα του ταξικού κινήματος. Διότι η στρατηγική και η δράση του βασίζονται σε ξεκάθαρες, φιλοσοφικά, ιστορικά, επιστημονικά τεκμηριωμένες έννοιες, που δεν επιδέχονται υπονοούμενα, παρερμηνείες και φτιασιδώματα.