Τα ΜΜΕ είναι ακρωνύμιο για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Επειδή όμως αυτός που ενημερώνεται θα μπορούσε να σχολιάσει και η άποψή του να δημοσιοποιηθεί, τα ΜΜΕ ονομάστηκαν Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.
Η ονομασία αυτή που δηλώνει ότι υπάρχει αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στα ΜΜΕ και το κοινό είναι παραπλανητική, διότι τα ΜΜΕ ελέγχουν ποιες απαντήσεις θα προβάλουν, με ποιο τρόπο και πως θα χρησιμοποιήσουν την απάντηση προς το συμφέρον τους.
Τα ΜΜΕ είναι οργανισμοί που ιδρύονται με πολύ συγκεκριμένα καθήκοντα και είναι δομημένοι με τόσο μεγάλη προσοχή, που να φαίνονται ότι είναι φυσικές προεκτάσεις του εαυτού μας. Είναι μέσα προπαγάνδας. Για να αισθανθεί άνετα ο αποδέκτης τα ΜΜΕ διαθέτουν διαφορετικά προγράμματα και μορφή ώστε να ταιριάζουν με όλα τα γούστα. Σημασία έχει ποιος έχει τα ΜΜΕ στην κατοχή του και ποιο σκοπό εξυπηρετούν.
Κλασσικά μέσα προπαγάνδας σήμερα είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, φυλλάδια και κινηματογραφικά έργα. Τις τελευταίες δεκαετίες προστέθηκε το διαδίκτυο το οποίο αναπτύσσεται σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό σαν μέσο προπαγάνδας. Με το μέσο αυτό θα ασχοληθούμε αργότερα.
Η διαρκής παρουσία των ΜΜΕ επιδρά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και των απόψεων του ανθρώπου και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη στάση, που κρατά απέναντι στα προσωπικά και κοινωνικά προβλήματα. Οι άνθρωποι μάλιστα, που δεν συζητούν πολιτικά και δεν ανταλλάσσουν απόψεις με φίλους και συγγενείς εξαρτώνται αποκλειστικά από τα ΜΜΕ.
Ιδιοκτήτες των ΜΜΕ
Όλες οι ειδήσεις του Δυτικού κόσμου προέρχονται από λιγότερους από 1000 δημοσιογράφους, που ανήκουν ή συνεργάζονται με μεγάλα κέντρα ειδήσεων. Έχει καταγγελθεί ότι μόνο η αμερικανική κυβέρνηση ξοδεύει 1 δις δολάρια το χρόνο για μαγείρεμα ειδήσεων. Διεθνή κέντρα φιλτράρουν, διαμορφώνουν, κατασκευάζουν και προωθούν ειδήσεις (policy makers).
Το μεγαλύτερο μέρος των ειδήσεων που έχουν σημαντική θέση στη διεθνή ειδησεογραφία προέρχεται από αυτά τα κέντρα. Πρόκειται για κέντρα που ανήκουν σε μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους ή κρατικούς οργανισμούς και χρηματοδοτούνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από τράπεζες, επιχειρήσεις και δημόσιους φορείς. Βασικό κίνητρο των επιχειρηματικών ομίλων για την κατοχή ΜΜΕ είναι η χρησιμοποίησή τους σαν μοχλό πίεσης προς τις κυβερνήσεις για την ικανοποίηση των επιχειρηματικών αναγκών, και γενικότερα των φιλοδοξιών τους. Μικρός αριθμός δημοσιογραφικών οργανισμών και τηλεοπτικών σταθμών με παγκόσμια εμβέλεια τροφοδοτούν με αυτές τις ειδήσεις (braking News) χιλιάδες άλλους σταθμούς με τοπική εμβέλεια.
Τα κέντρα αυτά εκφράζουν γενικά την άποψη της άρχουσας τάξης και ειδικότερα την άποψη των μερίδων του κεφαλαίου που εκπροσωπούν. Μολονότι λειτουργούν αυτόνομα διατηρούν κατά κάποιο τρόπο σχέσεις αλληλεξάρτησης με κόμματα, και κυβερνήσεις και με αυτό τον τρόπο πετυχαίνουν διαγραφή των χρεών τους προς το δημόσιο και τις τράπεζες, με αντάλλαγμα την υποστήριξη πολιτικών θέσεων και απόψεων.
Κυρίαρχο ρόλο στα ΜΜΕ παίζουν οι τηλεοπτικές μεταδόσεις. Υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για το ποιες είναι οι ποιοτικές διαφορές ανάμεσα στα ιδιωτικά και τα κρατικά κανάλια. Άλλοι θεωρούν ότι οι ειδήσεις στα ιδιωτικά είναι πιο αντικειμενικές από τα κρατικά διότι τα κρατικά εκφράζουν συνήθως την κυβερνητική άποψη. Άλλοι πιστεύουν το αντίθετο, θεωρώντας ότι τα ιδιωτικά κανάλια εξυπηρετούν ιδιοτελείς σκοπούς. Υπάρχουν πράγματι διαφορές ανάμεσα στα κρατικά και τα ιδιωτικά κανάλια, οι διαφορές τους όμως είναι δευτερεύουσες. Εκείνο που έχει πρώτα απ΄ όλα σημασία είναι ποια συμφέροντα εξυπηρετούν και με ποιον τρόπο.
Οι δημοσιογράφοι στα ΜΜΕ παρουσιάζονται σαν εκπρόσωποι της κοινής γνώμης και η δημοσιογραφία τους συνηθίζεται να λέγεται ότι είναι λειτούργημα. Στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει στα αστικά ΜΜΕ είτε η δημοσιογραφία πραγματοποιείται στα κρατικά είτε στα ιδιωτικά. Όταν αλλάξει ιδιοκτήτη ένα κανάλι ή μια εφημερίδα, ή όταν αλλάξει εργοδότη ο δημοσιογράφος, τότε η δημοσιογραφικός του προσανατολισμός προσαρμόζεται ανάλογα με τις απαιτήσεις της νέας εργοδοσίας.
Υπάρχουν και δημοσιογράφοι που ανήκουν στη λεγόμενη “ενσωματωμένη δημοσιογραφία” και ενημερώνονται απευθείας από εκπροσώπους εταιριών και οργανώσεων της άρχουσας τάξης από όπου αντλούν την ύλη, που θα χρησιμοποιήσουν. Αυτοί εκφράζουν συνειδητά την άποψη αυτών των κέντρων, με ή χωρίς μισθό.
Ιδιωτικά και κρατικά κανάλια
Τα ΜΜΕ φροντίζουν να έχουν πρόσβαση στα διεθνή κέντρα κατασκευής ειδήσεων προσπαθώντας να εξασφαλίσουν την πρωτιά ή την αποκλειστικότητα μιας είδησης. Τα διεθνή κέντρα δημιουργούν σχέσεις με ντόπιους δημοσιογράφους της έγκρισής τους, ώστε οι ειδήσεις που προβάλλουν να απηχούν με ακρίβεια την άποψή τους, ώστε να έχουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Οι παρουσιαστές των δελτίων ειδήσεων τόσο στα ιδιωτικά κανάλια, όσο και στα κρατικά λαμβάνουν συνεχώς οδηγίες έχοντας ακουστικά στα αυτιά τους, ώστε τα μηνύματα που εκπέμπονται να έχουν το προσχεδιασμένο αποτέλεσμα. Προβάλλονται μέσα από ένα κατάλληλα διαμορφωμένο από ειδικούς σκηνοθέτες χώρο. Η σκηνοθεσία περιλαμβάνει και τη σύνδεση της περιγραφής της είδησης με την κατάλληλη εικόνα και τα απαραίτητα σχόλια. Όσο πιο εντυπωσιακή είναι η σκηνοθεσία τόσο ανεβαίνει το ενδιαφέρον για την είδηση και τόσο μεγαλύτερη είναι η τηλεθέαση, ανεξάρτητα από την πραγματική της ουσία. Με την άνοδο της τηλεθέασης ανεβαίνει η πολιτική επιρροή του καναλιού, που στη συνέχεια συνοδεύεται από αύξηση εσόδων από διαφημίσεις, χορηγίες και άλλες πηγές.
Διαφορές ανάμεσα στα κρατικά και τα ιδιωτικά κανάλια υπάρχουν, αλλά εκείνο που τα χαρακτηρίζει είναι η ομοφωνία τους στις βασικές επιλογές της άρχουσας τάξης. Όλα μαζί αποτελούν ένα μηχανισμό στην υπηρεσία της άρχουσας τάξης. Είναι εργαλεία που εκφράζουν με διαφορετικούς τρόπους την ίδια γενική πολιτική άποψη. Οι τυχόν διαφορές απόψεων ανάμεσά τους είτε αντανακλούν τις διαφορετικές απόψεις μερίδων του κεφαλαίου είτε προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις στην εφαρμογή των επιλογών της αστικής τάξης απέναντι στο λαϊκό κίνημα.
Η ποιότητα των προγραμμάτων εξαρτάται από το επίπεδο του κοινού στο οποίο απευθύνονται. Αυτά που απευθύνονται σε πνευματικά καλλιεργημένο κοινό συνήθως δεν περιλαμβάνουν εκπομπές με χυδαίο λαϊκίστικο περιεχόμενο. Στην πλειοψηφία τους ο λαϊκισμός, ανακατεμένος με πολιτισμικά προϊόντα και υποπροϊόντα συνυπάρχουν αρμονικά.
Κάθε πρόγραμμα προβάλλεται ανάλογα με το κοινό που συνήθως τα παρακολουθεί εκείνη την ώρα. Τα “πρωινάδικα”, για παράδειγμα, έχουν κύριο στόχο τις νοικοκυρές, τους συνταξιούχους, τους άνεργους. Με ειδήσεις, σχόλια, αναλύσεις και συζητήσεις δημιουργούν άποψη και τρόπο ζωής στους τηλεθεατές.
Υπάρχουν εκπομπές που περιλαμβάνουν μόνο σκανδαλοθηρικές ειδήσεις από τη ζωή των αστέρων του θεάματος και συμβάλλουν στη διαμόρφωση ιδεολογικού επιπέδου, κοινωνικής άποψης, εκλογικών προτιμήσεων. Επηρεάζουν τις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων και τελικά τη συνολική στάση τους απέναντι στη ζωή και τα προβλήματά της. Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι διαφημίσεις. Στο χώρο αυτό ακόμη και οι πιο αθώες, συμβάλλουν στη διαμόρφωση απόψεων και τρόπου ζωής. Εξυπηρετούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τον Ψυχολογικό Πόλεμο και διαμορφώνουν το κατάλληλο έδαφος για την επιτυχία του. Επιπλέον, επειδή οι διαφημίσεις χρησιμοποιούν τα πιο εξελιγμένα εργαλεία του μάρκετινγκ, τροφοδοτούν τον Ψυχολογικό Πόλεμο με τις πιο καινούργιες δοκιμασμένες τεχνικές.
Το πελατολόγιο των ΜΜΕ
Τα αστικά ΜΜΕ δεν περιμένουν να αποκτήσουν πελατεία με σταυρωμένα χέρια. Τόσο από τον ανταγωνισμό που υπάρχει μεταξύ τους όσο και από το φόβο της λαϊκής αφύπνισης προσελκύουν πελατεία προσφέροντας διάφορα δωρεάν δώρα. Τηλεοπτικά προγράμματα προσφέρουν οικιακές συσκευές και σημαντικά χρηματικά ποσά. Οι εφημερίδες προσφέρουν CD, DVD, ένθετα περιοδικά, βιβλία, γκατζετάκια, εκπτωτικά κουπόνια που αθροιζόμενα υπερβαίνουν κατά πολύ την τιμή της εφημερίδας. Τα ΜΜΕ υπερχρεώνονται στις τράπεζες και το δημόσιο για όλες αυτές τις “δωρεάν” παροχές. Τα χρέη τους όμως συχνά παραγράφονται από τις κυβερνήσεις σαν αντάλλαγμα για την υποστήριξη που τους προσφέρουν προκειμένου να κερδίσουν την κυβερνητική εξουσία.