Πρότυπο θεωρείται οτιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν υπόδειγμα για μίμηση, για δημιουργία αντιγράφων και για αναπαραγωγή. H δημιουργία και προβολή κοινωνικών προτύπων δεν είναι προκαταβολικά επιλήψιμη.
Κάθε ιστορική εποχή δημιουργεί τα δικά της πρότυπα, που εκφράζουν το χαρακτήρα της εποχής. Στην αρχαία εποχή υπήρχαν πρότυπα, που χαρακτηρίζονταν από την πνευματικότητα, την καλαισθησία και γενικά ότι εξέφραζε τη ζωή και τα ιδεώδη εκείνης της εποχής.
Η χριστιανική αντίληψη για τη δημιουργία του ανθρώπου “κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωση του θεού” ουσιαστικά αναδεικνύει τον ίδιο το θεό σαν πρότυπο. Η εικόνα του καλού Σαμαρίτη παραπέμπει στην αγαθοεργία, ενώ του φτωχού Λάζαρου, που περιορίζεται στα ψίχουλα του πλούσιου είναι το πρότυπο του υποταγμένου ανθρώπου, που αρκείται στα ψίχουλα και περιμένει την ανταμοιβή του στην επόμενη ζωή.
Με την εμφάνιση του καπιταλισμού η κατασκευή προτύπων εξελίχθηκε σε πραγματική βιομηχανία, που δεν εκφράζουν απλά το χαρακτήρα της σύγχρονης εποχής, δεν εξυπηρετούν μόνο τη δημιουργία καπιταλιστικού κέρδους αλλά αποτελούν και ένα σημαντικό εργαλείο, μια συνειδητή τεχνική αλλοτρίωσης συνειδήσεων.
Δημιουργία ειδώλων
Το Αμερικανικό όνειρο (American dream) αποτελεί βασικό πρότυπο της καπιταλιστικής κοινωνίας, και έχει χαρακτηριστικά που υπερβαίνουν τα τοπικά σύνορα. Το Ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο, όπως εκφράζεται στην εποχή της “παγκοσμιοποίησης” περνάει μέσα από επίσημες διακρατικές συμφωνίες, όπως η στρατηγική της Λισσαβόνας, που υπογράφηκε το Δεκέμβρη του 2007. Και τα δύο είναι παραλλαγές της πρότυπης κοινωνίας στο καπιταλιστικό σύστημα.
Τα καπιταλιστικά πρότυπα παρουσιάζονται ωραιοποιημένα, ελκυστικά, διέπονται από τις αρχές του σύγχρονου “ανθρωπισμού”, ενώ στην ουσία τους υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής, είναι απάνθρωπα και στοχεύουν στη διαιώνιση της εκμετάλλευσης. Γι αυτό το σκοπό λειτουργεί μια τεράστια βιομηχανία κατασκευής και διαμόρφωσης των προτύπων που προβάλλονται στα ΜΜΕ. Διαμορφώνονται είδωλα, όπως ηθοποιοί, τραγουδιστές, ποδοσφαιριστές, φωτομοντέλα που σταδιοδρομούν στην τηλεόραση, στο πάλκο και τη πασαρέλα, αποκτούν χρήματα, δόξα και γίνονται αντικείμενα μίμησης και λατρείας από όλες τις ηλικίες και κυρίως από τη νεολαία. Δεν προβάλλονται, σπανίζουν ή παρουσιάζονται παραμορφωμένα πρότυπα επιστημόνων, και σημαντικών δημιουργών στο χώρο της τέχνης και του πολιτισμού.
Αυταπάτες και ψυχολογικά προβλήματα
Τα πρότυπα αυτά καλλιεργούν κάλπικες αξίες, και προπαγανδίζουν τον εύκολο πλουτισμό. Οι τηλεθεατές βλέποντας κάποιον αστέρα να αγοράζει, να συμπεριφέρεται ή να πιστεύει σε κάτι ωθούνται να κάνουν το ίδιο. Οι φτωχές εργάτριες και οι επαρχιωτοπούλες ονειρεύονται να μοιάσουν στα λαμπερά είδωλα. Τα αγόρια ονειρεύονται να γίνουν ποδοσφαιριστές ώστε να γίνουν σε μια νύχτα εκατομμυριούχοι. Όλοι μιμούνται το ντύσιμο, την έκφραση, τις κινήσεις των ειδώλων τους, Αγοράζουν ίδια ρούχα με αυτά που φορούν τα πρότυπά τους, χρησιμοποιούν παρόμοια αντικείμενα, πέφτουν θύματα του καταναλωτισμού, με αποτέλεσμα την αύξηση των κερδών των μονοπωλίων.
Όσοι τηλεθεατές θεωρούν ότι δεν διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα νοιώθουν αποκλεισμένοι, πλημμυρίζουν από αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, απογοήτευσης, μοναξιάς, λύπης, ντροπής φόβου, άγχους, κατάθλιψης, αισθήματα που εκδηλώνονται με προβλήματα στις κοινωνικές τους σχέσεις, στην εξεύρεση εργασίας, στην απόδοσή τους, στις επιλογές τους.
Πρότυπα στην παιδική ηλικία
Τα παιδιά διανύοντας τη πιο κρίσιμη ηλικία για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και των ιδανικών τους είναι ιδιαίτερα ευάλωτα. Τα ψεύτικα πρότυπα περνάνε μέσα από τα ρούχα, τα παραμύθια, τα παιχνίδια, τα κόμικς. Επηρεάζουν την κατεύθυνση και το περιεχόμενο της ανάπτυξης, της υγείας, της διαπαιδαγώγησης, της εκπαίδευσή τους, καταστρέφουν ότι καλό διαθέτει η παιδική ψυχή και προετοιμάζουν την εύκολη προσαρμογή τους στον καταναλωτισμό, τη στρεβλή κοινωνική συμπεριφορά και την υποταγή τους στα αφεντικά.
Οι ήρωες των κόμικς εθίζουν τα αγόρια στη βία και τα κορίτσια στο σεξ απήλ. Η αγορά παιχνιδιών έχει κατακλυστεί από πολεμικά όπλα. Παιδικές τηλεοπτικές εκπομπές και ηλεκτρονικά παιχνίδια γκρεμίζουν ότι μείνει όρθιο από τη νηπιακή ηλικία. Οι “καλοί” νικούν ή εξοντώνουν τους “κακούς” μέσα από πολεμικά σενάρια, ράλι και περιπέτειες. Τα παιδιά προετοιμάζονται ψυχολογικά για να αποδεχθούν στο μέλλον αδιαμαρτύρητα τη βία της άρχουσας τάξης. Έχοντας συνηθίσει στην τηλεθέαση της βίας όταν μεγαλώσουν θα παρακολουθούν με απάθεια τα πραγματικά θύματα της καπιταλιστικής θηριωδίας.
Πρότυπα στις πολιτικές επιλογές
Στην πολιτική χρησιμοποιούνται επίσης προκατασκευασμένοι αστέρες. Παίζουν το ρόλο του πολιτικού αστέρες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, αθλητές, τραγουδιστές, χωρίς περιεχόμενο, μόνο και μόνο επειδή προσελκύουν ψηφοφόρους-θύματα. Κριτήριο για την επιλογή τους είναι η λάμψη τους, το ελκυστικό ντύσιμό τους, η ομορφιά τους, το χαμόγελό τους, η εντυπωσιακή συμπεριφορά τους.
Μετά την εκλογή τους τα πρότυπα αυτά εξ αιτίας της πνευματικής και πολιτικής τους ανεπάρκειας, καθώς και της ένταξής τους στην αστική ή τη μικροαστική τάξη αναδεικνύονται σε πρώτης τάξεως χειροκροτητές της αντιλαϊκής πολιτικής και υπηρέτες των πιο αντιλαϊκών πολιτικών. Οι ψηφοφόροι δεν επιλέγουν συνειδητά πολιτικές αλλά πρότυπα, που τους εθίζουν να μιμούνται να μαϊμουδίζουν, και τελικά να υποτάσσονται στο κεφάλαιο.