Το ψέμα αποτελεί μια από τις κυριότερες Τεχνικές προπαγάνδας. Εμπεριέχεται με διάφορους τρόπους σε πολλές άλλες Τεχνικές. Σαν ψέμα μπορεί να χαρακτηρισθεί η ολική ή μερική απόκρυψη μια είδησης, η υποβάθμιση της σημασίας της, η ασαφής προβολή της, η αποκοπή της από τον τόπο και το χρόνο κλπ. Με άλλα λόγια η μικρή ή μεγάλη παραποίηση της αλήθειας με οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο στην ουσία είναι ψέμα.
Το ψέμα χρησιμοποιείται από απλούς παρουσιαστές των ΜΜΕ, μέχρι αρχηγούς κρατών. Ο πόλεμος για παράδειγμα στο Ιράκ ξεκίνησε με το χονδροειδές ψέμα του Αμερικανού προέδρου Τ. Μπους ότι το Ιράκ διέθετε πυρηνικά όπλα. Μερικά χρόνια μετά αναγκάστηκε να ομολογήσει το ψέμα, αλλά το Ιράκ είχε στο μεταξύ μετατραπεί σε ερείπια και οι εταιρίες πετρελαίων είχαν βάλει στο χέρι το “μαύρο χρυσό” της χώρας.
Οι αποδέκτες ενός ψέματος συνήθως δεν είναι σε θέση να το επαληθεύσουν γρήγορα ή καθόλου. Η πιθανότητα επίσης να γίνει πιστευτό στην πολιτική ζωή ένα ψέμα γίνεται μεγαλύτερη όσο πιο υψηλόβαθμος είναι αυτός που το λέει. Είναι πολύ δύσκολο να αποδεχθεί ένας οπαδός ότι ο ηγέτης του κόμματός του λέει ψέμματα. Ο Χίτλερ ηγήθηκε του φασιστικού κινήματος λέγοντας πως οι μάζες ευκολότερα πιστεύουν ένα μεγάλο ψέμα παρά ένα μικρό. Με παρόμοιο κυνισμό χαρακτηρίζεται το ψέμα από ανθρώπους της “διανόησης”, που θεωρούν ότι ο μοναδικός τρόπος να κυβερνάς τους ανθρώπους είναι να αποσιωπάς την αλήθεια, ή ότι κάπου-κάπου να λες και καμιά αλήθεια για να σε πιστεύουν όταν λες ψέματα.
Η γνωστή δήλωση του υπουργού του ΠΑΣΟΚ κ. Πάγκαλου ότι το ΚΚΕ έχει μετοχές στην εταιρία “Γερμανός” ήταν ένα χοντρό ψέμα, που είχε στόχο να γίνει από όλους, ακόμα και από τους κομμουνιστές πιστευτό, δηλώνοντας πως αν η δήλωσή του ήταν ψέματα θα υπέβαλε την παραίτησή του. Το ψέμα αυτό το πρόβαλλαν έντονα με αστραπιαία ταχύτητα τα ΜΜΕ παραμονές των εκλογών με αποτέλεσμα να μειωθεί η εκλογική δύναμη του ΚΚΕ. Την επόμενη των εκλογών άλλα θέματα απασχόλησαν την επικαιρότητα ενώ το ψέμα είχε κάνει τη δουλειά του. Η δήλωση αποδείχτηκε τελικά ψεύτικη, αλλά ο υπουργός αντί να παραιτηθεί… προβιβάστηκε σε αντιπρόεδρο της κυβέρνησης.
Τα ψέματα που διοχετεύονται από τις κυβερνήσεις των αστικών κομμάτων αφορούν όλους τους τομείς, όπως η οικονομία, η δικαιοσύνη, οι διακρατικές συμφωνίες, σε κάθε έναν από τους οποίους τα ψέματα έχουν τη δική τους ιδιομορφία και αξία. Κατά κανόνα για να ξεσκεπαστούν τα ψέμματα απαιτείται σημαντικός χρόνος. Απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες, όλες τις κατηγορίες ανθρώπων, όλες τις καταστάσεις. Στη νεολαία το ψέμα εκμεταλλεύεται την απειρία, τον ενθουσιασμό, τη δίψα για ζωή, έρωτα, ιδανικά. Στις ώριμες ηλικίες εκμεταλλεύεται την απογοήτευση, την κούραση, την ανυπομονησία.
Ψέμα στην ουσία είναι και η μισή αλήθεια. Η μισή αλήθεια είναι ένα ολόκληρο ψέμα. Ψέμα είναι και η αληθοφάνεια, δηλαδή η διαμόρφωση ενός ψέματος ώστε να φαίνεται αληθινό. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς όρους επιτυχίας του ψέματος. Θεωρητικοί του ψέματος συμβουλεύουν να μη γίνεται κατάχρηση γιατί αυτό είναι αρκετό “για να χαλάσει ανεπανόρθωτα τη δουλειά”. Τα κέντρα του Ψυχολογικού Πολέμου συμβουλεύουν τους προπαγανδιστές πρώτα να προσπαθούν να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη του λαού ώστε να γίνονται πιστευτοί όταν αργότερα λένε ψέματα.
Εκτός από το λόγο, το ψέμα εκφράζεται και με εικαστικά μέσα. Η εικόνα -που ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις- μπορεί με πολλούς τρόπους να πει ψέματα. Μια πραγματική φωτογραφία για παράδειγμα από τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας που δείχνει έναν ομαδικό τάφο μουσουλμάνων μπορεί να παρουσιαστεί σαν ομαδικός τάφος Χριστιανών και το αντίστροφο. Αληθινές εικόνες προβάλλονται στις ειδήσεις, ενώ ταυτόχρονα μεταδίδονται ψεύτικες πληροφορίες.
Οι φωτογραφίες μπορεί να είναι παραποιημένες. Οι σημερινές ευρύτατα διαδεδομένες τεχνικές ψηφιακής επεξεργασίας μιας εικόνας μπορούν να παρουσιάσουν κυριολεκτικά το μαύρο άσπρο. Μπορούν να προσθαφαιρέσουν με εκπληκτική ακρίβεια πρόσωπα, αντικείμενα, τοπία, οτιδήποτε θα μπορούσε να επηρεάσει τον αποδέκτη. Ένα ψέμα μπορεί να εκφραστεί ακόμη και μέσα από μια απλή γελοιογραφία. Οι γελοιογραφίες με το χιούμορ που διαθέτουν μετατρέπονται σε εργαλεία με τα οποία όχι μόνο περνάει στους αποδέκτες το ψέμα, αλλά περνάει και με ευχάριστο, άρα πιο εύπεπτο τρόπο. “Έξυπνες” και δηλητηριώδεις γελοιογραφίες τροφοδοτούν το διαδίκτυο. Μέσω της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας αναπαράγονται με ταχύτητα και απευθύνονται σε κάθε λογής ανυποψίαστο κοινό