Σα μαγεμένοι ακούγαμε όταν ήμασταν παιδιά το δάσκαλο να μας μιλάει για τους άθλους του Ηρακλή και του Θησέα, για τους θεούς και τους ημίθεους του Ολύμπου. Έπρεπε όμως να περάσουν χρόνια πολλά μέχρι να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως ο μύθος κάθε άλλο παρά παραμυθάκι είναι. Πως οι ιστορίες και οι ήρωες που κρατούσαν κομμένη την ανάσα μας δεν ήταν παρά η προσπάθεια να ερμηνευτούν οι μεγάλες και βαθιές συγκρούσεις που συντελούνται
μέσα στην κοινωνία και στους ανθρώπους εκείνους που ξεπερνώντας τα όρια του μέτρου και της λογικής του εφικτού, αγωνίζονται να πραγματώσουν αυτό που στις συγκεκριμένες συνθήκες φαίνεται ανέφικτο.
Ένας τέτοιος ήρωας, πρωτοπόρος στην πάλη για ελευθερία, για πραγματική ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια υπήρξε ο μυθικός Προμηθέας. Σύμβολο του αγωνιζόμενου ανθρώπου που μάχεται να οδηγήσει την ανθρωπότητα στο ιστορικό της μέλλον κόντρα στις σκοτεινές δυνάμεις που το αντιστρατεύονται, κόντρα στην εξουσία και στις δυνάμεις βίας και καταναγκασμού που αυτή χρησιμοποιεί.
Τιτάνας ήταν ο Προμηθέας, σχεδόν θεός, που τόλμησε όχι μόνο να κρίνει τη βούληση του Δία, του πρώτου τη τάξει των Θεών, την θεωρούμενη αδιαμφισβήτητη κι απρόσβλητη από κάθε σκέψη ή απόπειρα αλλαγής της, αλλά και να την απορρίψει και να προχωρήσει στην αποκατάσταση του δικαίου και του ορθού, όπως αυτός το ένοιωθε. Η “ύβρις”του Προμηθέα προς το μεγάλο θεό, η ανταρσία του στο θεϊκό νόμο, που σήμαινε και διασάλευση της κοσμικής τάξης, αποτελούσε τη μέγιστη “άτη”, το θανάσιμο εκείνο αμάρτημα που επισύρει “την τίσιν”, την πιο βαριά και σκληρή τιμωρία. Καρφωμένος βρέθηκε λοιπόν ο Προμηθέας και αλυσοδεμένος στο βράχο του Καυκάσου από τους πιστούς υπηρέτες του Δία, τη βία και το κράτος, με έναν γύπα να του τρώει το συκώτι. Και ποια ήταν η αμαρτία του; Η κλοπή της φωτιάς από τους θεούς και η προσφορά της στους ανθρώπους. Παρακινημένος από “το φιλάνθρωπον” επέλεξε ο Προμηθέας να πάσχει “δια την λίαν φιλότητα των βροτών”, την αγάπη του προς τους ανθρώπους, που ξεπάγιαζαν θαμμένοι από το χιόνι μέσα στις σπηλιές.
Και επειδή πίσω από το φαινομενικό νόημα του μύθου, κρύβεται πάντα μια ιστορική πραγματικότητα, είναι ενδιαφέρον μέσα από τους συμβολισμούς και της αλληγορίες που περιέχει να την ψάξουμε και να τη βρούμε. Όταν μιλάμε για τους θεούς του Ολύμπου έχουμε να κάνουμε μόνο με τη μυθολογία ενός ευφάνταστου λαού; Είναι οι θεοί δημιουργήματα, πλάσματα της φαντασίας των προγόνων μας; Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε, πως μέσα από τους μύθους εκφράζονται αυτές οι ίδιες οι δομές των αρχαίων κοινωνιών και οι κυρίαρχες ιδέες της περιόδου εκείνης. “Άναξ “αναφέρεται ο Δίας.
“Ζευ άναξ, δωδωναίε, πελασγικέ”, τον προσφωνούν και τον επικαλούνται στην Ιλιάδα. “Άναξ”, ονομάζεται στα ομηρικά και προομηρικά χρόνια και το υψηλότερο στην πολιτικοδιοικητική ιεραρχία πρόσωπο, αυτό που συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες. Δεν είναι μόνο πολιτικός και στρατιωτικός άρχοντας, φρουρός της κοινωνικής τάξης, ο άναξ, αλλά και υπερβατικός παράγοντας, ιερός θεματοφύλακας της ζωής και της γονιμότητας. Ο άναξ, ο κατόπιν βασιλιάς, είναι ο διαχειριστής και εκφραστής της τοπικής θεότητας. Έτσι στη συνείδηση των πολλών πολιτική και θεϊκή εξουσία ταυτίζεται και γίνεται ένα. Εικόνα, αντίγραφο πιστό των τότε επίγειων βασιλείων η μοναρχία του Ολύμπου με τον παντεπόπτη Δία απόλυτο κυρίαρχο ” ανδρών τε θεών τε”.
Και όπως σ΄ όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, από τότε που η συσσώρευση του πλούτου χώρισε τους ανθρώπους σε ομάδες με αντιτιθέμενα συμφέροντα, καμμιά επικυρίαρχη τάξη δεν ικανοποιούσε τα αιτήματα των υποτελών της, όσο δίκαια κι αν ήταν, έτσι και η τάξη των θεών αδιαφορεί για τις ανάγκες των ανθρώπων. Και όταν ο Προμηθέας σηκώνει κεφάλι, ο Δίας τον τιμωρεί με τα όργανά του, το κράτος και τη βία. Όργανα διαχρονικά της κάθε εξουσίας το κράτος συμβολίζει τη δομημένη εξουσία στην εκτελεστική της αποστολή και η βία τον τρόπο που αυτή η εξουσία ασκείται. Κανένα τυραννικό καθεστώς, καμμιά δεσποτική διακυβέρνηση δεν μπορεί να υπάρξει και να διατηρηθεί χωρίς το θεσμό του κράτους, που αναλαμβάνει με τη χρήση της βίας και του πειθαναγκασμού να φέρει σε πέρας τις επιταγές της εξουσίας που εκπροσωπεί και υπηρετεί.
Μπορεί στο μύθο να μη νικήθηκε ο Δίας, αλλά καταδικάστηκε στην ανθρώπινη συνείδηση, όπως επίσης καταδικάστηκε το κράτος βίας που προσπάθησε κι αυτός και όλοι οι αφέντες των λαών να επιβάλλουν. Η προφητεία του Προμηθέα από τον Καύκασο ήταν ρητή για το τέλος της απόλυτης κυριαρχίας του Δία: “Δε θα είναι των θεών κύριος για πάντα”. Το ίδιο σίγουρο είναι ότι και οι εκφραστές της αντίδρασης και της βίας δε θα είναι “κύριοι” των λαών για πάντα. Γιατί πάντα θα υπάρχουν αυτοί οι πρωτοπόροι που σαν τον Προμηθέα υψώνουν το κεφάλι και τη φωνή τους αδιαφορώντας για “την μήνιν ” των δυνατών δίνοντας τα πάντα για τον τελικό σκοπό, που είναι η «απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών» και η αναμόρφωση της ανθρώπινης κοινωνίας και του ίδιου του ανθρώπου.