Αν ρωτήσεις κάποιον εντελώς τυχαία στο δρόμο, στο λεωφορείο, στους χώρους δουλειάς “Ποιος ήταν ο Μαρξ;”, λίγο ως πολύ θα πάρεις μια παρόμοια απάντηση: “Αυτός που έγραψε την κομμουνιστική θεωρία που στην πράξη απέτυχε”. Για το τι λέει βέβαια αυτή η θεωρία κάτι έχουν ακουστά, αλλά δεν είναι και σίγουροι. Και το ότι απέτυχε δεν είναι δική τους άποψη, απλά το άκουσαν να λέγεται στην TV τόσες πολλές φορές και από τόσους διαφορετικούς
“σοβαρούς” ανθρώπους, μελετητές και επιστήμονες, που πείστηκαν πως αναμφίβολα έτσι θα είναι.
Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη, που όχι μόνο θεωρεί πως ο Μαρξ είναι ένας μέγιστος επαναστάτης φιλόσοφος και διανοητής, αλλά ένας από τους μεγάλους “πρωτοπόρους” της ανθρωπότητας. Και στο βάθρο των πρωτοπόρων στέκονται δια χρονικά μόνο αυτοί που αποδεδειγμένα ανοίγουν για την ανθρωπότητα καινούργιους δρόμους προκειμένου σπάζοντας τα δεσμά που την κρατούνε στο παλιό, να κάνει ένα νέο ποιοτικό άλμα προς τα μπρος.
Η αρχή της συνειδητής επαναστατικής πορείας της ανθρωπότητας
Ένα τέτοιο δρόμο για να γίνει πράξη ο μετασχηματισμός του κόσμου σχεδίασε επιστημονικά ο Μαρξ. Ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, η καινούργια φιλοσοφία που θεμελίωσε μαζί με τον Ένγκελς στα μισά του 19ου αιώνα, δημιούργησε μια πραγματική επανάσταση στην ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης. Κι αυτό γιατί δε διακήρυττε απλά αφηρημένα ιδανικά που στηρίζονταν στη “φύση του ανθρώπου”και σε γενικές αρχές ανθρωπισμού , δεν έδινε τα εργαλεία για την ερμηνεία μόνο του κόσμου αλλά μέσα από τη σύνδεσή της με την επαναστατική πρακτική της εργατικής τάξης γινόταν αυτή η ίδια το θεωρητικό εργαλείο της αλλαγής του. Η παλιά φιλοσοφία που ήταν δεμένη με τα συμφέροντα και τους ιστορικούς στόχους των εκμεταλλευτριών τάξεων ξεπεράστηκε και στη θέση της εμφανίστηκε ένα αυστηρά θεμελιωμένο φιλοσοφικό σύστημα στηριγμένο στη συστηματική ανάλυση και επεξεργασία μέσω επιστημονικών μεθόδων της κοινωνικής πρακτικής αλλά και των συμπερασμάτων ολόκληρης της μέχρι τότε κατακτημένης ανθρώπινης γνώσης.
Η νέα αυτή φιλοσοφία, που έκφραζε τα συμφέροντα της τελευταίας εκμεταλλευόμενης τάξης στην ιστορία του ανθρώπου, καθόρισε και την ουμανιστική ουσία της ιστορικής αποστολής της εργατικής τάξης, που είναι η κατάργηση κάθε εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο με το χτίσιμο της σοσιαλιστικής – κομμουνιστικής κοινωνίας. Της κοινωνίας στην οποία θα εκπληρωθούν οι ελπίδες, τα ιδανικά, οι πόθοι και επιδιώξεις των απανταχού αγωνιζόμενων ανθρώπων στην μακραίωνη πάλη τους ενάντια στην καταπίεση, την αδικία, τη φτώχεια, τον πόλεμο και όλων των δεινών που η συσσώρευση του πλούτου στα χέρια λίγων έφερε στην ανθρωπότητα.
Αυτός που ανήγγειλε την νέα κοινωνική άνοιξη
Ήταν 5 Μάη του 1818 όταν γεννήθηκε ο Καρλ Μαρξ, αυτός που ανήγγειλε την νέα κοινωνική άνοιξη. Ο επαναστάτης διανοούμενος που απέδειξε επιστημονικά ότι είναι εφικτή η κοινωνία εκείνη στην οποία : “…Το αληθινό βασίλειο της ελευθερίας αρχίζει εκεί που σταματά η αναγκαιότητα, εκεί που η εργασία δεν μετατρέπεται σε εμπόρευμα, αλλά αποτελεί αυτοσκοπό και μέσο για να εκφράσει ο άνθρωπος τις πλούσιες δημιουργικές του ικανότητες. Όταν η αναγκαστική εργασία αντικατασταθεί από τη δημιουργική εργασία, όταν η ελευθερία του ενός ατόμου γίνει όρος και προϋπόθεση για την ελευθερία των άλλων ατόμων, τότε, μέσα στο κλίμα της γενικής ελευθερίας, που είναι η ουσία της ανθρώπινης φύσης, θα κάνει την εμφάνισή του ο καινούριος τύπος του ολοκληρωμένου ανθρώπου».
Ο θεμελιωτής της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης που θα ηγηθεί του περάσματος από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό, στην αταξική κοινωνία του αύριο.
Αυτός που ενσάρκωσε τη σχέση θεωρίας και πράξης αποδεικνύοντας ότι γι’ αυτό το πέρασμα, όπως και για κάθε πέρασμα από έναν κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σε άλλον, κινητήριος μοχλός είναι η ταξική πάλη. Η συνειδητή και οργανωμένη πάλη αυτών που από αντικείμενα αποφασίζουν να γίνουν υποκείμενα, ενεργητικοί παράγοντες της ιστορικής εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.
Ο οραματιστής, που έδωσε όλα τα φιλοσοφικά, ιστορικά και οικονομικά εργαλεία για να γίνει πραγματικότητα το όνειρο της δημιουργίας του νέου κόσμου, εκείνου “στον οποίο ο ψαράς θα γράφει ποιήματα και ο ποιητής θα ψαρεύει.”
“Το Κεφάλαιο και η προσφορά του”
Το Μάρτη του 1868 ο Ένγκελς, αδελφικός φίλος και συνεργάτης του Μαρξ, δημοσίευσε ένα άρθρο στην” Ντεμοκράτισες Βόχενμπλατ” παρουσιάζοντας το Κεφάλαιο και τη γιγάντια προσφορά του στη θεωρητική επαναστατική σκέψη. “Από τον καιρό που υπάρχουν στον κόσμο κεφαλαιοκράτες και εργάτες δεν εκδόθηκε ακόμα κανένα άλλο βιβλίο που να έχει τόση σπουδαιότητα για τους εργάτες, όση έχει το βιβλίο που έχουμε μπροστά μας. Η σχέση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ο άξονας που γύρω του περιστρέφεται ολόκληρο το σημερινό μας κοινωνικό σύστημα για πρώτη φορά αναπτύσσεται εδώ επιστημονικά με τόση βαθύτητα και οξύνοια.
Η ως τα τώρα πολιτική οικονομία μας διδάσκει ότι η εργασία είναι η πηγή όλου του πλούτου και το μέτρο όλων των αξιών. Ταυτόχρονα όμως διδάσκει ότι υπάρχει ένα είδος συσσωρευμένης εργασίας που την ονομάζει κεφάλαιο το οποίο χάρη στις βοηθητικές πηγές που ενυπάρχουν σ αυτό ανεβάζει την παραγωγικότητα της ζωντανής εργασίας εκατό και χίλιες φορές και σ αντάλλαγμα παίρνει μια ορισμένη αποζημίωση που λέγεται όφελος ή κέρδος. Όπως όλοι ξέρουμε στην πραγματικότητα τα πράγματα γίνονται έτσι που τα κέρδη της συσσωρευμένης νεκρής εργασίας αυξαίνουν ολοένα σε μάζα, τα κεφάλαια των κεφαλαιοκρατών γίνονται όλο και πιο κολοσσιαία, ενώ ο μισθός της ζωντανής εργασίας λιγοστεύει ολοένα και η μάζα των εργατών που ζουν αποκλειστικά από το μισθό της εργασίας γίνεται όλο και πιο πολυάριθμη και πιο φτωχή.
Πώς μπορεί να λυθεί αυτή η αντίφαση; Η παλιά πολιτική οικονομία στέκεται αμήχανη μπρος σ αυτήν την αντίφαση και γράφει ή τραυλίζει συγχυσμένες φράσεις που δε λένε τίποτα…Κανένας δε την έλυσε, ώσπου επιτέλους ο Μαρξ παρακολούθησε την πορεία γέννησης αυτού του κέρδους κι έτσι φώτισε όλο το ζήτημα.
Στην ανάλυση του κεφαλαίου ο Μαρξ το πλεόνασμα πάνω από το αρχικό κεφάλαιο το ονομάζει υπεραξία. Από πού γεννιέται αυτή η υπεραξία; (….) Ο κεφαλαιοκράτης μέσα στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες βρίσκει στην αγορά των εμπορευμάτων ένα εμπόρευμα που έχει την ιδιόμορφη ιδιότητα ότι η κατανάλωσή του αποτελεί πηγή νέας αξίας, δημιουργία νέας αξίας, κι αυτό το εμπόρευμα είναι η εργατική δύναμη.
Η εργατική δύναμη υπάρχει με τη μορφή του ζωντανού εργάτη, που χρειάζεται ένα καθορισμένο ποσό μέσων συντήρησης για την ύπαρξή του καθώς και για τη συντήρηση της οικογένειάς του. Ο αναγκαίος εργάσιμος χρόνος για την παραγωγή αυτών των μέσων συντήρησης αντιπροσωπεύει την αξία της εργατικής δύναμης. Ο κεφαλαιοκράτης βάζει τώρα τον εργάτη του να δουλέψει. Σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα ο εργάτης θα έχει παραδώσει τόση εργασία όση αντιπροσωπευόταν στο βδομαδιάτικο μισθό του. Μήπως σταματάει τότε να δουλεύει; Καθόλου. Το αφεντικό έχει αγοράσει την εργασία μιας εβδομάδας κι ο εργάτης πρέπει ακόμα να δουλέψει.
Αυτή η υπερεργασία πάνω από τον αναγκαίο για την αναπλήρωση του μισθού του χρόνο, είναι η πηγή της υπεραξίας, του κέρδους της ολοένα αναπτυσσόμενης αύξησης του κεφαλαίου. Το βασικό είναι ότι ο κεφαλαιοκράτης πλάι στη δουλειά που πληρώνει αποκομίζει εργασία που δεν την πληρώνει, κι αυτό δεν είναι αυθαίρετη υπόθεση, γιατί την ημέρα που ο κεφαλαιοκράτης θα έβγαζε μόνιμα απ’ τον εργάτη τόση εργασία όση του πληρώνει σε μισθό, τη μέρα αυτή θα έκλεινε την επιχείρησή του, αφού θα χανόταν ίσα ίσα ολόκληρο το κέρδος του. Εδώ έχουμε τη λύση όλων των αντιφάσεων. Η αξία της εργατικής δύναμης πληρώνεται, μα η αξία αυτή είναι πολύ μικρότερη από την αξία που βγάζει ο κεφαλαιοκράτης από την εργατική δύναμη και η διαφορά, η απλήρωτη εργασία αποτελεί το μερίδιο του κεφαλαιοκράτη ή για να εκφραστούμε πιο σωστά της τάξης των κεφαλαιοκρατών. (…) Ο κεφαλαιοκράτης έχει ακόμα συμφέρον να κάνει την εργάσιμη μέρα όσο μπορεί μεγαλύτερη. Όσο πιο μεγάλη είναι η διάρκειά της τόσο περισσότερη υπεραξία παράγει. (…) Ο κεφαλαιοκράτης αγωνίζεται για το κέρδος του, ο εργάτης για την υγεία του, για κάνα-δυο ώρες ανάπαυση τη μέρα. Η πάλη για τον καθορισμό της εργάσιμης μέρας κρατά από την πρώτη ιστορική εμφάνιση των ελεύθερων εργατών ως τα σήμερα. (…) Όσον αφορά τη συσσώρευση ή συγκέντρωση του κεφαλαίου αποδείχνεται πρώτα ότι η κεφαλαιοκρατική μέθοδος παραγωγής όχι μόνο αναπαράγει συνεχώς το κεφάλαιο για τον κεφαλαιοκράτη αλλά ταυτόχρονα αναπαράγει συνεχώς και τη φτώχεια των εργατών. (…) Το κεφάλαιο όμως δεν αναπαράγεται μονάχα. Ολοένα πληθαίνει και μεγαλώνει και μαζί μ αυτό πληθαίνει και μεγαλώνει και η εξουσία του πάνω στην τάξη των εργατών που δεν έχουν καμμιά ιδιοχτησία.”
Τελικός σκοπός του έργου μου, λέει ο συγγραφέας στον πρόλογο του “Κεφαλαίου” είναι η ανακάλυψη του οικονομικού νόμου κίνησης της σύγχρονης κοινωνίας, δηλαδή της καπιταλιστικής, της αστικής κοινωνίας, η έρευνα των σχέσεων παραγωγής της ιστορικά δοσμένης κοινωνίας στη γέννηση, στην ανάπτυξη και την παρακμή τους.
Στην πορεία αυτή η ανθρωπότητα δεν θα φτάσει στο νέο κόσμο μέσα από την αυτοκατάργηση του καπιταλισμού αλλά επαναστατικά, μέσα από την πάλη των τάξεων. Οι “κακοί” πρωταγωνιστές, αυτοί που δεν υπάρχει έγκλημα που να μη διαπράττουν για να εξασφαλίζουν και να αυγατίζουν τα κέρδη τους στο τέλος θα κατασπαραχτούν από το τέρας, που οι ίδιοι δημιούργησαν για να κατασπαράξει τους άλλους. “Η αστική τάξη παράγει τους νεκροθάφτες της”, έγραφε προφητικά ο Μαρξ
Η παντοδυναμία της μαρξιστικής διδασκαλίας
Ο Λένιν, ο επαναστάτης, που ηγήθηκε της πρώτης μεγάλης εφόδου της εργατικής τάξης για τη δημιουργία του νέου κόσμου, λέει, πως όλη η μεγαλοφυΐα του Μαρξ βρίσκεται ακριβώς στο ότι έδωσε απαντήσεις σε ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας. “ Η διδασκαλία του γεννήθηκε σαν κατευθείαν και άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των πιο μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού. Η διδασκαλία του Μαρξ είναι παντοδύναμη, γιατί είναι σωστή. Είναι πλήρης και αρμονική, γιατί δίνει στους ανθρώπους μια ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία, ασυμβίβαστη απέναντι σε κάθε δεισιδαιμονία, σε κάθε αντίδραση, σε κάθε υπεράσπιση της αστικής καταπίεσης. Είναι νόμιμος διάδοχος ό, τι πιο καλού δημιούργησε η ανθρωπότητα στο 19ο αιώνα με τη μορφή της γερμανικής φιλοσοφίας, της αγγλικής πολιτικής οικονομίας, του γαλλικού σοσιαλισμού»(Β. Ι. Λένιν, Για τον Μαρξ και το μαρξισμό, «Οι τρεις πηγές και τα τρία συστατικά μέρη του μαρξισμού», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2002, σ. 9-10).
Ο Μαρξ προφήτης και για το σήμερα
Τεκμηρίωσε επιστημονικά ο Μαρξ πριν ενάμισι αιώνα αυτά που συμβαίνουν σήμερα, στον 21 αιώνα, αυτά που βιώνουν καθημερινά στο πετσί τους οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο. Έγραφε: “Ο εργαζόμενος γίνεται όλο και φτωχότερος όσο περισσότερο πλούτο παράγει, όσο η μεγαλύτερη παραγωγή του επιδρά μειωτικά στη δύναμη και την ισχύ του. Ο εργαζόμενος γίνεται πάντα τόσο φτηνότερο προϊόν, όσο φτηνότερα προϊόντα παράγει. Το αυξανόμενο κέρδος είναι αντιστρόφως ανάλογο με την αξία των εργαζομένων.”
Ενώ δηλαδή ο πλούτος που παράγουν οι εργαζόμενοι αυξάνεται ραγδαία, πληθαίνουν οι στρατιές των ανέργων, μυριάδες εξαθλιωμένοι δεν έχουν πρόσβαση ούτε σε καθαρό νερό, εκατομμύρια είναι οι νεκροί και οι εκπατρισμένοι από τους πολέμους που γίνονται για τη μεγιστοποίηση των κερδών των αφεντικών.
Η συνεχής επιβεβαίωση της μαρξιστικής θεωρίας την κάνει να μην είναι δυνατόν να ξεχαστεί, ούτε να θαφτεί στα χρονοντούλαπα της ιστορίας, όπως επιδιώκουν οι απολογητές του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος. Εξακολουθεί να αξιοποιείται σαν όπλο των πιο πρωτοπόρων, των πιο δυναμικών στοιχείων της ανθρωπότητας, αυτών που συνειδητά αγωνίζονται για μια δίκαιη κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, αυτών που αντιστέκονται στην πλύση εγκεφάλου και τον εκμαυλισμό των συνειδήσεων των λαών από την αστική τάξη.