Μάνια, Μανιούσια, Αντσιουπέτσιο. Έτσι φώναζαν χαϊδευτικά τη μικρή Μαρία με τις ανοιχτόξανθες και πάντα ακατάστατες μπούκλες, που μπορούσε και διάβαζε από τα τέσσερά της χρόνια,
που χανόταν στη μαγεία των βιβλίων σε τέτοιο βαθμό, ώστε να την κτίζουν μέσα σε σκαλωσιές από καρέκλες χωρίς να παίρνει είδηση, που στα δεκαεπτά της ήξερε άπταιστα γερμανικά, ρωσικά, γαλλικά, πολωνικά και αγγλικά και που αντί να παίζει με τις κούκλες της προτιμούσε να στέκει με τις ώρες μπροστά στη βιτρίνα του πατέρα της με τους γυάλινους σωλήνες, τις λεπτές ζυγαριές, το ηλεκτροσκόπιο κι όλα αυτά τα καταπληκτικά εργαλεία με το αστείο όνομα “Όργανα Φυσικής”.
Η Μαρία γεννημένη στις 7 Νοεμβρίου του 1867 στη Βαρσοβία, το πέμπτο και μικρότερο παιδί του καθηγητή Μαθηματικών και Φυσικής Βλαδισλάβ Σκλοντόβσκι και της καθηγήτριας και διευθύντριας εκπαιδευτικού ιδρύματος κυρίας Σκλοντόβνα, ευτύχησε να ζήσει τα παιδικά της χρόνια σε μια οικογένεια, που είχε κυρίαρχη αξία τη μόρφωση και την πνευματική καλλιέργεια. Το σπίτι ήταν κι αυτό ένα είδος σχολείου. Η Μάνια θα πρέπει να φανταζόταν το σύμπαν σαν ένα πελώριο λύκειο, όπου υπάρχουν μόνο καθηγητές και μαθητές, κι όπου ένα και μόνο ιδανικό επικρατεί: η μάθηση. Ο πατέρας της άνθρωπος με εξαιρετική πολυμάθεια τόσο στον τομέα των επιστημών αλλά και στη λογοτεχνία και στις τέχνες, έδωσε στη μικρή Μάνια με το ανήσυχο μυαλό και την τρομερή αντίληψη και όρεξη για μελέτη, πολύπλευρη και σε βάθος παιδεία, όχι κάτι συνηθισμένο για τις γυναίκες της εποχής .
Όμως η ζωή γίνεται πολλή σκληρή για την οικογένεια καθώς δοκιμάζεται από δύο θανάτους. Πρώτα η Ζόσια η μεγάλη αδελφή κι αμέσως μετά η αγαπημένη μητέρα. Η Μάνια μεγαλώνει χωρίς να παραπονιέται για τίποτα. Δεν υπάρχουν πια τα όλο στοργή χέρια της κυρίας Σκλοντόβνα για να της κάνουν πλεξούδα τα ατίθασα μαλλιά της, ούτε η προστασία της αδελφής στα παιχνίδια και στο σχολείο. Απέραντη πικρία και αγανάκτηση γεμίζει την μικρή της ψυχή η αδικία ενός θεού, που στερεί από ένα κοριτσάκι την καλοσύνη, τη φροντίδα, τη χαρά.
Η Σορβόνη, το μεγάλο όνειρο
Τελειώνοντας το λύκειο και μη έχοντας το δικαίωμα της φοίτησης στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας λόγω φύλου εμφανίζεται ως μονόδρομος για το προικισμένο κορίτσι η φοίτηση σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Γοητεύεται με τη σκέψη της Σορβόνης, που είναι η δική της γη της επαγγελίας και ονειρεύεται να διασχίσει τις χιλιάδες τα χιλιόμετρα που τη χωρίζουν από το Παρίσι για να σβήσει τη φλόγα για γνώση που την καίει. Με τί χρήματα όμως θα γίνουν τα όνειρα πραγματικότητα; Με τα μαθήματα που κάνει ως δασκάλα για μισό ρούβλι; Έτσι αναγκάζεται να ζητήσει δουλειά ως γκουβερνάντα σε πλούσιες οικογένειες ενώ μεγάλο μέρος από το μισθό της το στέλνει στην αδελφή της Μπρόνια που σπουδάζει ιατρική στο Παρίσι. Έχουν ήδη περάσει οκτώ χρόνια από τότε που τελείωσε το γυμνάσιο, έξι από τότε που πήγε για δασκάλα και είναι κιόλας εικοσιτεσσάρων χρονών. Η φοίτηση στο πανεπιστήμιο δεν μπορεί να περιμένει άλλο. Έχοντας εξασφαλίσει ένα κρεβάτι και ένα πιάτο φαγητό στο σπίτι της αδελφής της στο Παρίσι και με τα χρήματα που έχει μαζέψει από τη δουλειά της ετοιμάζεται πυρετωδώς για το παραμυθένιο ταξίδι , που τόσα χρόνια περίμενε κι ονειρευόταν. Σε βαγόνι τέταρτης θέσης σχεδόν γυμνό σαν φορτηγό και με ένα μεγάλο φουσκωτό μπαούλο ξεκινάει η Μάνια Σκλοντόβσκαγια να δώσει τη θέση της στη Μαρία Κιουρί, να συναντηθεί με το θριαμβευτικό της μέλλον, να κατακτήσει τον κόσμο της γνώσης και της επιστήμης στην πόλη του φωτός και στο πανεπιστήμιο της καρδιάς της, αυτό που από αιώνες το περιγράφουν ως “Σύνοψη του Σύμπαντος ”, τη φημισμένη Σορβόννη.
Δεν κρυώνω, δεν πεινάω
Σχολή Φυσικών Επιστημών. Έναρξη των παραδόσεων: 3 Νοεμβρίου 1891. Από την ημέρα εκείνη η ζωή της νεαρής φοιτήτριας με το παράξενο επίθετο, που οι νεαροί Γάλλοι συμφοιτητές της δεν μπορούν ούτε να το προφέρουν, αφιερώνεται αποκλειστικά στη μελέτη. Ζωή σύμφωνη με το όνειρό της, ζωή τέλεια με την έννοια της απολυτότητας που έχει η ζωή ενός μοναχού, ενός ιεραποστόλου. Με σαράντα ρούβλια το μήνα, που διαθέτει όλα κι όλα, κι έχοντας ως αξίωμα το “δεν κρυώνω, δεν πεινάω” ζει μια παράξενη, σκληρή, μάλλον απάνθρωπη ζωή που τη φωτίζει μόνο η φλόγα του έρωτά της για τα μαθηματικά, τη φυσική, τη χημεία. Ένα πτυχίο δεν της φτάνει. Παίρνει δύο της Φυσικής και των Μαθηματικών. Μια θέληση χαλύβδινη, μια αγάπη απίστευτη για την τελειότητα και ένα πείσμα χωρίς όριο μαζί με ένα δυνατό μυαλό και μια φωτεινή διάνοια δημιουργούν ένα υπέροχα δυνατό σύμπλεγμα εγγενών και επίκτητων ικανοτήτων, που κάνουν τη νεαρή φοιτήτρια να κατακτά έναν – έναν όλους της τους στόχους. Πήρε πρώτη το πτυχίο της Φυσικής, δεύτερη το πτυχίο των Μαθηματικών.
Η συνάντηση
Εκεί στις αρχές του 1894 η Μαρί γνωρίζει ένα Γάλλο σοφό, επιστήμονα μεγάλης αξίας, υπόδειγμα ανθρώπου σχεδόν μοναδικό καθώς συνδύαζε μια ανώτερη διάνοια με ένα επίσης ανώτερο ήθος. Ο Πιέρ Κιουρί που στα δεκάξι του ήταν ήδη δόκιμος των Φυσικών Επιστημών, στα δεκαοκτώ του πτυχιούχος φυσικός και στα δεκαεννιά του παρασκευαστής στη σχολή των Φυσικών Επιστημών κι αργότερα επιμελητής στη σχολή Φυσικής και Χημείας της Σορβόννης δε σταματά να ερευνά, να πειραματίζεται, να διατυπώνει θεωρίες, νόμους και αρχές, που γίνονται βάσεις της σύγχρονης επιστήμης. Αδιάφορος για θέσεις,τιμητικές διακρίσεις και αξιώματα αρνήθηκε οτιδήποτε έκρινε ότι ήταν έξω από τον αυστηρό κώδικα των δικών του αξιών.
Γοητευμένος από τη νεαρή Πολωνίδα με τη φλογερή και πεισματάρικη όψη, τα γκρίζα μάτια με την παιδιάστικη περιέργεια, το νεανικό πρόσωπο που φαντάζει σοφό από το βιωμένο μόχθο μιας ζωής ασκητικής , της ζητάει να παντρευτούν κι όταν αυτή φεύγει το καλοκαίρι στην Πολωνία, της γράφει γράμματα εξαίσια, που περιγράφουν τη ζωή που ονειρεύεται μαζί της: ο ένας δίπλα στον άλλον υπνωτισμένοι στο κοινό τους όνειρο, το ανθρωπιστικό και επιστημονικό. Είναι πρόθυμος ακόμα και να εκπατριστεί και να την ακολουθήσει στην πατρίδα της για να μπορούν να είναι μαζί και να δουλεύουν μαζί. Αυτός που θεωρούσε ότι ο γάμος είναι ασυμβίβαστος με μια ζωή αφιερωμένη στην επιστήμη, σωτήρια αρχή βέβαια που τον προφύλαξε από ένα γάμο συνηθισμένο με αρχή και τέλος, περίμενε τόσα χρόνια για να συναντήσει μια γυναίκα πλασμένη γι αυτόν. Η ολοκληρωτική της αφοσίωση στο μεγάλο αγαπημένο τους στόχο, η μεγαλοφυΐα της που αυτός τη διαισθάνεται, η ευγένεια, το ήθος και τα χαρίσματα της ψυχής της κάνουν την κοπέλα αυτή μοναδική . Ο γάμος τους τελικά γίνεται στο δημαρχείο του Σω χωρίς νυφικό, χρυσή βέρα,γαμήλιο γεύμα.
Η ένωση
Δυο εξαιρετικοί άνθρωποι, δυο ελεύθερα πνεύματα, δυο δυνατές διάνοιες, δυο ερωτευμένοι ενώνονται για να γίνουν σύντροφοι, φίλοι, συνεργάτες . Ατέλειωτες ώρες δουλειάς στο εργαστήριο κι έπειτα στο σπίτι να μοιράζονται με δυο καρέκλες το ίδιο γραφείο, την ίδια ευτυχία. Όταν έρχεται το πρώτο τους παιδί, που θα είναι και η αυριανή νομπελίστας Iρέν Ζολιό Κιουρί, ο Πιέρ και η Μαρί καταφέρνουν ακροβατώντας ανάμεσα στις τόσες τους υποχρεώσεις να συνεχίζουν να εργάζονται με την ίδια ζέση, το ίδιο πάθος και το ίδιο ασίγαστο θάρρος. Τίποτα δεν τους πτοεί ,δεν τους σταματά, δεν τους λιγοψυχά στον εξαίσιο αγώνα τους για την εξέλιξη και την πρόοδο του επιστημονικού τους έργου, που πιστεύουν ακράδαντα ότι θα προσθέσει κρίκους στη γνώση του αγνώστου και στην ευτυχία του ανθρώπου.
Πολώνιο και Ράδιο: δύο νέα χημικά στοιχεία
Στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής η Μαρί αποφασίζει να δουλέψει πάνω στην ανακάλυψη του Henri Becquerel σχετικά με την εκπομπή ακτινοβολίας από τα άλατα ουρανίου, οπότε ανακαλύπτει μελετώντας τις παράξενες αυτές ακτίνες, ότι δεν μπορεί με κανένα τρόπο να τις επηρεάσει και συμπεραίνει ότι η ραδιενέργεια είναι μια ιδιότητα των ατόμων.
Αυτό στάθηκε το πρώτο βήμα για την κατάρριψη της βεβαιότητας ότι τα άτομα είναι αδιαίρετα. Βρίσκει ακόμα ότι ο πισσουρανίτης και ο χαλκοπυρίτης ήταν περισσότερο ραδιενεργά από το ουράνιο και ότι θα πρέπει να περιέχουν ένα νέο ραδιενεργό στοιχείο. Αυτός ήταν ο πρώτος σταθμός προς την ανακάλυψη του ραδίου. Ο Πιέρ εν τω μεταξύ έχει εγκαταλείψει τη δική του έρευνα πάνω στους κρυστάλλους και αφοσιώνεται στα πειράματα της Μαρί για την αναζήτηση του νέου στοιχείου. Από δω και πέρα αυτοί οι δύο σύντροφοι στη ζωή και στην επιστήμη συνυπογράφουν όλες τις δημοσιεύσεις τους, όλα τα επιστημονικά τους αποτελέσματα. Πουθενά δε βρίσκεις το ένα όνομα χωρίς το άλλο και παντού υπάρχει πρώτος πληθυντικός. Βρήκαμε.. Παρατηρήσαμε… Ανακαλύψαμε. Και πράγματι από τον Ιούλιο του 1898 αναγγέλλουν την ανακάλυψη μιας ουσίας 400 φορές πιο δραστικής από το ουράνιο, την οποία και ονομάζουν πολώνιο, προς τιμή της Πολωνίας, της υποδουλωμένης πατρίδας της Μαρίας. To ράδιο μένει ακόμα καλά κρυμμένο. “Ούτε χρήματα είχαμε, ούτε εργαστήριο κι ούτε βοήθεια για να φτάσουμε στο τέρμα αυτού του σπουδαίου και δύσκολου έργου,” θα γράψει αργότερα η Μαρία Κιουρί “και θα μπορούσα να πω χωρίς υπερβολή ότι η περίοδος αυτή στάθηκε για τον άντρα μου και μένα η ηρωική μας εποχή… Κι ωστόσο σ’ εκείνο ακριβώς το παλιό και άθλιο υπόστεγο, που έγινε κατ ανάγκην το εργαστήριό μας περάσαμε τα καλύτερα και πιο ευτυχισμένα μας χρόνια, δοσμένα εντελώς στη δουλειά. Πολλές φορές ετοίμαζα επί τόπου το φαΐ μας για να μην υποχρεωθούμε να διακόψουμε κανένα ιδιαιτέρως σημαντικό πείραμα. Καμιά φορά περνούσα την ημέρα μου ανακατεύοντας μια μάζα που έβραζε μ’ ένα σίδερο σχεδόν στο μπόι μου.” Μ’ αυτούς τους όρους εργάστηκαν άλλα τέσσερα χρόνια μέχρι το 1902 εξετάζοντας τύπους ορυκτών που προμηθεύονταν από ορυχείο της Βοημίας. H Μαρία εξακολουθούσε να κατεργάζεται κιλό το κιλό τόνους από υπολείμματα πισσουρανίτη με τρομερή υπομονή, κάνοντας αυτή η σοφή τη δουλειά του ειδικευμένου εργάτη, του μηχανικού και του χειρώνακτα μαζί. Εν τω μεταξύ πλησιάζουν όλο και πιο πολύ στο σκοπό τους. Στα 1902, σαρανταπέντε μήνες απ την ημέρα που οι Κιουρί είχαν αναγγείλει την πιθανή ύπαρξη του ραδίου η Μαρί κατορθώνει να παρασκευάσει ένα δέκατο του γραμμαρίου καθαρού ραδίου και να κάνει ένα πρώτο καθορισμό του ατομικού βάρους της νέας ουσίας. Το ράδιο πλέον υπάρχει και επισήμως.
Θαυματουργό Ράδιο
Θαυματουργό ράδιο. Οι ιδιότητές του, που γίνονται σιγά σιγά γνωστές αποδεικνύονται καταπληκτικές. Η ακτινοβολία του είναι δυο εκατομμύρια φορές ισχυρότερη από την ακτινοβολία του ουρανίου και μόνο ένα παχύ στρώμα μολύβδου μπορεί να σταματήσει τις ακτίνες αυτές στον αόρατο δρόμο τους. Η ακτινοβολία αυτή μάλιστα είναι μεταδοτική. Κάθε σώμα που βρίσκεται κοντά σ ένα σωλήνα ραδίου αποκτά αμέσως μια σημαντική ακτινεργία. Ακόμα εκλύει αυτομάτως θερμότητα. Μέσα σε μια ώρα παράγει τόση θερμότητα όση χρειάζεται για να λιώσει ένα κομμάτι πάγο ίσου βάρους. Και τι δεν κάνει αυτό το ράδιο! Επηρεάζει τη φωτογραφική πλάκα δια μέσου του μαύρου χαρτιού. Καθιστά την ατμόσφαιρα αγωγό ηλεκτρισμού κι έτσι εκφορτίζει από μακριά τα ηλεκτροσκόπια. Εκπέμπει φως και κάνει να φωσφορίζουν κι άλλα σώματα, όπως το διαμάντι που φωσφορίζοντας με την επίδραση του ραδίου διακρίνεται από την απομίμησή του. Τελευταίο και συνταρακτικό θαύμα το ράδιο γίνεται σύμμαχος του ανθρώπου στον αγώνα του εναντίον της φρικτής αρρώστιας του καρκίνου. Ο Πιερ αδιαφορώντας για τον κίνδυνο κάνει τον εαυτό του πειραματόζωο εκτιθέμενος στην επίδραση του ραδίου και μετά περιγράφει εντελώς αποστασιοποιημένα τα αποτελέσματα που βλέπει επάνω του και δημοσιεύει τις παρατηρήσεις του. Σε συνεργασία με σπουδαίους γιατρούς καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το ράδιο καταστρέφοντας τα άρρωστα κύτταρα θεραπεύει δερματικές ασθένειες, όγκους και ορισμένες μορφές καρκίνου.
Το Ράδιο ανήκει σε όλους
Αυτή η θεραπευτική μέθοδος θα πάρει το όνομα “ραδιοθεραπεία Κιουρί”. Μια ολόκληρη βιομηχανία από το ράδιο με πολλές εφαρμογές πρόκειται να γεννηθεί. Το ράδιο που πουλιέται πια κανονικά γίνεται από τις ακριβότερες ουσίες. Στοιχίζει το γραμμάριο εφτακόσιες πενήντα χιλιάδες χρυσά φράγκα. Οι Κιουρί κρατούν μόνο ένα γραμμάριο με συμβολική αξία γι αυτούς, σε ανάμνηση του μόχθου και της ηρωικής τους προσπάθειας . Είναι αυτό το πρώτο γραμμάριο καθαρού ραδίου, που η Μαρία κατόρθωσε να παρασκευάσει και το οποίο δε θα αποχωριστεί όσο ζει. Αυτοί οι πραγματικά σπουδαίοι και σεμνοί εργάτες της έρευνας και της γνώσης, που πίστευαν σε μια επιστήμη που ευεργετεί, που προσφέρει μια καθησυχαστική γνώση της πραγματικότητας και είναι παράγοντας ανθρώπινης ενότητας, που υπηρέτησαν με όλες τους τις δυνάμεις τις αρχές και τη δεοντολογία του επιστημονικού ουμανισμού, όταν θα μπορούσαν με ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας να εξασφαλίσουν τα δικαιώματα πάνω στην παραγωγή του ραδίου σ όλον τον κόσμο και να αποκτήσουν τεράστια μεγέθη πλούτου και δύναμης απάντησαν, πως κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο προς το επιστημονικό πνεύμα και την αντίληψη που είχαν για το σκοπό της επιστήμης. Απεμπολώντας την ιδέα του κέρδους και της υλικής ανταμοιβής δημοσιεύουν χωρίς καμιά επιφύλαξη ακέραιες τις έρευνές τους συμπεριλαμβανομένων και των μεθόδων απομονώσεως και παρασκευής του ραδίου, δίνουν στους ενδιαφερόμενους κάθε πληροφορία, ικανοποιούν κάθε αίτημα.
Το Πρώτο Νόμπελ Φυσικής
Στις 10 Δεκεμβρίου του 1993 σε πανηγυρική συνεδρία η Ακαδημία των Επιστημών της Στοκχόλμης αναγγέλλει δημόσια ότι το βραβείο Νόμπελ Φυσικής απονέμεται εξ ημισείας στον Ανρί Μπεκερέλ και στο ζεύγος Κιουρί. Πώς αντιμετωπίζουν την ύψιστη αυτή τιμή ο Πέτρος και η Μαρία; Αξίζει να διαβάσουμε το γράμμα που στέλνει η Μαρία στον αδελφό της την επόμενη της ανακοίνωσης του βραβείου. Είναι η μέρα της προσωπικής της δόξας και θα έπρεπε να είναι μεθυσμένη από το θρίαμβό της. Ήταν η πρώτη γυναίκα στην ιστορία που γινόταν διάσημη στο αυστηρό επιστημονικό πεδίο, η πρώτη διακηρυγμένη σοφή του κόσμου. Στο γράμμα της μόνο κάπου προς το τέλος σημειώνει: “…Μας έδωσαν το μισό του βραβείου Νόμπελ. Δεν ξέρω πόσα χρήματα είναι ακριβώς. Για μας πάντως είναι μεγάλο ποσό. Δεν πήγαμε στην πανηγυρική συνεδρία γιατί οι δυσκολίες ήταν πολλές και δε θα θέλαμε να διακόψουμε τα μαθήματά μας στη σχολή. Μας έχουν πνίξει τα γράμματα και οι επισκέψεις των φωτογράφων και των δημοσιογράφων. Θα θέλαμε ν’ ανοίξει η γη να μας καταπιεί για να βρούμε την ησυχία μας… Με μεγάλη δυσκολία αποφεύγουμε τα συμπόσια που θέλουν να οργανώσουν προς τιμή μας…” Η αποστροφή που εμπνέει στους Κιουρί η φήμη και η δόξα πηγάζει κυρίως από το χαρακτήρα και τους αξιακούς τους κώδικες. Ο Πέτρος τύπος ασκητικός, που μισεί την προβολή και τη δημοσιότητα, που απεχθάνεται τις ιεραρχίες και τις κάθε μορφής διακρίσεις, που αρνήθηκε το Σταυρό της Λεγεώνας της Τιμής λόγω αρχών δεν μπορεί παρά και στο χώρο της επιστήμης να λειτουργεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Άνθρωπος της ουσίας αγνοεί στον αγώνα δρόμου των ερευνών και των ανακαλύψεων κάθε μορφή ανταγωνισμού. Ο μόνος στόχος είναι η πρόοδος και τίποτε άλλο. Από την άλλη η Μαρία με μια σεμνότητα που φτάνει στα όρια της συστολής παγώνει στη σκέψη της έκθεσης στα φώτα και στο πλήθος. Επιπλέον οι τόσες της υποχρεώσεις της νοικοκυράς, της μάνας, της καθηγήτριας, της σοφής ερευνήτριας δεν της αφήνουν χρόνο για να παίξει το ρόλο της διάσημης.
Χρόνια ευτυχίας και δημιουργίας
Στις 3 Ιουλίου 1905 ο Πιερ γίνεται μέλος της Ακαδημίας και λίγο πιο πριν παίρνει την έδρα του τακτικού καθηγητή Φυσικής στη Σορβόνη με τρεις συνεργάτες εκ των οποίων ο ένας στη θέση του επιμελητή θα είναι η Μαρία. Το ζευγάρι αφοσιώνεται σε μια νεώτερη σειρά πειραμάτων που απαιτούν λεπτότατους χειρισμούς. Κάθε πρόοδος, κάθε απογοήτευση και νίκη δένουν ακόμα πιο πολύ αυτόν τον άντρα κι αυτή τη γυναίκα. Ανάμεσα σ αυτούς τους ανθρώπους, που είναι και νιώθουν ίσοι μεταξύ τους, που θαυμάζουν με πάθος ο ένας τον άλλο, λειτουργεί μια υπέροχη ατμόσφαιρα συνεργασίας, που εκφράζει με τον αβρότερο τρόπο τον μεγάλο τους έρωτα. Θα γράψει αργότερα η Μαρία: “Ο Πέτρος ήταν ό,τι μπορούσα να ονειρευτώ και κάτι περισσότερο. Όλο και μεγαλώνει ο θαυμασμός μου γι αυτό το σχεδόν μοναδικό πλάσμα το χωρίς καμμιά ματαιοδοξία και μικρότητα.”
Το τέλος ενός σοφού
Το πρωί της Πέμπτης στις 19 Απριλίου 1906 ξημέρωσε βροχερό. Ο Πέτρος έφυγε όπως πάντα βιαστικά από το σπίτι με γραμμένο στη μοίρα του να μην ξαναγυρίσει. Το μεσημέρι κι ενώ η δυνατή βροχή και η μεγάλη κίνηση έκανε τους δρόμους της πόλης αδιάβατους κάπου κοντά στο Σηκουάνα η πίσω αριστερή ρόδα μιας άμαξας έδωσε τέλος στη ζωή του μεγάλου φυσικού κάνοντας λιώμα τον σπάνιας ευφυίας εγκέφαλό του. Ο φριχτός αυτός θάνατος μέσα στη βροχή και στη λάσπη συγκλόνισε όλο τον κόσμο. Μηνύματα συμπάθειας και παρηγοριάς με βασιλικές υπογραφές, υπογραφές πολιτικών, ποιητών, σοφών μαζί με απλών ανθρώπων καταφθάνουν από παντού. Η Μαρία από τη στιγμή που οι λέξεις “ο Πέτρος πέθανε” έφτασαν στη συνείδησή της ένας βαρύς μανδύας σιωπής και μοναξιάς έπεσε στη ζωή της. Η κυρία Κιουρί έχασε το σύντροφό της και ο κόσμος της επιστήμης ένα σοφό.
Η ζωή συνεχίζεται
Το 1906 το πανεπιστήμιο της Σορβόνης παραχωρεί την έδρα του Πιερ στη Μαρία, που γίνεται τακτική καθηγήτρια, η μόνη γυναίκα ανάμεσα στους σεβάσμιους καθηγητές του πανεπιστημίου. Στο εναρκτήριο μάθημά της στο μεγάλο αμφιθέατρο, όπου είχε συρρεύσει πλήθος ανθρώπων να παρακολουθήσει την παράδοση της πρώτης γυναίκας καθηγήτριας στη Σορβόνη, μέσα σ ένα καταιγισμό από χειροκροτήματα η κυρία Κιουρί ξεκινά από τη φράση με την οποία είχε κλείσει το τελευταίο του μάθημα ο Πέτρος. Η Μαρία είναι μόνο 38 χρονών με δυο μικρά παιδιά που τη χρειάζονται διπλά, μια πανεπιστημιακή έδρα, ένα ανολοκλήρωτο επιστημονικό έργο που είχε αρχίσει με το σύντροφό της και μια άλλη πρωταρχικής σημασίας αποστολή: να κάνε πράξη το όνειρο του Πέτρου για την ίδρυση ενός εργαστηρίου, στο οποίο νεαροί ερευνητές θα μπορούν να αναπτύξουν τη νέα επιστήμη της ακτινεργίας. Οι ευθύνες που πέφτουν στους ώμους της “ κυρίας χήρας Κιουρί ”είναι πραγματικά τεράστιες. Ως καθηγήτρια, ως ερευνήτρια και ως διευθύντρια επιστημονικού εργαστηρίου εργάζεται ασταμάτητα και με πρωτοφανή ένταση. Στα 1910 εκδίδει ένα μνημειώδες σύγγραμα με τον τίτλο“ Περί ακτινεργίας ”με 971 σελίδες, στο οποίο δε βρίσκει κανείς του συγγραφέα. Απέναντι από τον τίτλο η Μαρία έβαλε τη φωτογραφία του Πέτρου. Δυο χρόνια νωρίτερα η ίδια φωτογραφία κοσμούσε ένα άλλο πολύ σημαντικό έργο από 600 σελίδες : Τα έργα του Πέτρου Κιουρί, τακτοποιημένα και διορθωμένα από την ίδια.
Το δεύτερο Νόμπελ στη Χημεία
Το Δεκέμβρη του 1911 η Ακαδημία Φυσικών Επιστημών της Στοκχόλμης τιμώντας το λαμπρό της έργο της απονέμει το μεγάλο βραβείο Νόμπελ Χημείας. Ποτέ άλλοτε δεν έχει συμβεί να κριθεί κάποιος άξιος να πάρει για δεύτερη φορά αυτό το βραβείο. Και στην ομιλία της στην πανηγυρική συνεδρίαση στη Στοκχόλμη θα αναφερθεί ξανά και ξανά στον αγαπημένο της Πέτρο κατευθύνοντας στη μνήμη του τις τιμές που της γίνονται.
Οι ακτίνες Χ σώζουν ζωές
Κατά τη διάρκεια του πρώτου μεγάλου πολέμου η Μαρία δείχνει έμπρακτα την αγάπη της στη δεύτερη πατρίδα της. Διαπιστώνει ότι τόσο τα νοσοκομεία του μετώπου όσο και των μετόπισθεν στερούνται σχεδόν εντελώς από εγκαταστάσεις ακτίνων Χ, που μπορούν να εντοπίσουν τη σφαίρα του όπλου, το θραύσμα της οβίδας και να σώσουν ζωές.. Δημιουργεί λοιπόν ακτινολογικά οχήματα, γνωστά ως petites Curies, εγκαθιστώντας σε κοινά αυτοκίνητα μια συσκευή Ραίντγκεν κι ένα δυναμό, που τίθεται σε κίνηση με τον κινητήρα του αυτοκινήτου και παρέχει το απαιτούμενο ρεύμα. Εκπαιδεύει κι άλλες γυναίκες ως χειρίστριες και ιδρύει ακτινολογικά κέντρα κοντά στις γραμμές του μετώπου με σκοπό να βοηθήσει τους χειρουργούς μάχης. Υπολογίζεται ότι δημιούργησε πάνω από διακόσιες μόνιμες εγκαταστάσεις ακτίνων Χ στη Γαλλία και στο Βέλγιο και ότι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο τραυματίες στρατιώτες υποβλήθηκαν σε θεραπεία με μονάδες ακτίνων Χ.
Η αγάπη για την επιστήμη
Όταν τελείωσε ο πόλεμος η Μαρί έκανε εκστρατεία για να συγκεντρώσει χρήματα με σκοπό την ίδρυση ενός νοσοκομείου κι ενός εργαστηρίου αφιερωμένα στην ακτινολογία. Η ελπίδα και η πίστη στο μέλλον ξαναγεννιέται. Αν και ο πόλεμος έχει φθείρει την υγεία της, την έχει καταστρέψει οικονομικά κι έχει διαλύσει εντελώς την επιστημονική της εργασία η Μαρία ρίχνεται πάλι με πάθος σ αυτό που αγαπάει πιο πολύ, στη Φυσική. Την παρακαλούν να γράψει ένα βιβλίο με θέμα Η ακτινολογία και ο πόλεμος. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζει με θαυμασμό τις ευεργεσίες των επιστημονικών ανακαλύψεων στη ζωή και στην ευτυχία του ανθρώπου. Η τραγωδία του πολέμου της δίνει νέους λόγους για να λατρέψει την επιστήμη. Το 1933 πηγαίνει στη Μαδρίτη για να προεδρεύσει σ ένα συνέδριο πάνω στο μέλλον του πνευματικού πολιτισμού, στο οποίο συμμετέχουν συγγραφείς και καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο. Δον Κιχώτες του πνεύματος, που πολεμούν με ανεμόμυλους, όπως λέει ο Πωλ Βαλερύ, που ήταν και ο εμπνευστής αυτής της συγκέντρωσης. Και είναι πολύ ωραίο να βλέπεις τη Μαρία Κιουρί να υπερασπίζεται την αθωότητα της επιστήμης, τον έρωτα της έρευνας, το πνεύμα της περιπέτειας και την έφεση για νέους δρόμους.
Η Μαρία βυθίζεται στο σκοτάδι
Αυτά τα τόσα λαμπρά και γόνιμα χρόνια σκληρής δουλειάς στο πανεπιστήμιο, στο εργαστήριο, στο Ινστιτούτο του Ραδίου, όπου επιστήμονες λαμπροί, ερευνητές, γιατροί δίνουν μέρα νύχτα μάχες στον αγώνα κατά του καρκίνου, είναι για την κυρία Κιουρί χρόνια μιας πάλης δραματικής. Η Μαρία σιγά σιγά βυθίζεται στο σκοτάδι. Οι κρυσταλλοειδείς φακοί της γίνονται όλο και πιο θολοί καθώς μπαίνει ανάμεσα στον κόσμο και σ αυτή ένα λεπτό στρώμα ομίχλης. Αγωνίζεται για να μη μαθευτεί από κανένα, ούτε από τους πιο στενούς της συνεργάτες, ότι τα μάτια της είναι κατεστραμμένα. Κάνει απανωτές εγχειρήσεις και κατορθώνει με τρομερή εξάσκηση και προσπάθεια, με τη χαλύβδινη αντοχή και υπομονή της να βρει αρκετό φως για να συνεχίσει τη ζωή της ανιδιοτέλειας και συνεχούς προσφοράς ως το τέλος.
Το ράδιο δε γιατρεύει μόνο
Το λατρεμένο της όμως ράδιο, το αγαπημένο της παιδί, στο οποίο είχε αφιερώσει τη ζωή της, είχε αποφασίσει και να της την πάρει.” Κεραυνοβόλος κακοήθης αναιμία. Θύμα των ακτινεργών σωμάτων που ανακάλυψαν ο άντρας της κι αυτή,” γράφει ο γιατρός Regaud. Στις 4 Ιουλίου 1934 στο σανατόριο του Sancsllemoz, όπου είχε μεταφερθεί με λανθασμένη διάγνωση παλιάς υποτροπιάζουσας φυματίωσης, η γλυκειά Με, όπως τη φώναζαν από μικρές οι κόρες της, άφησε την τελευταία της πνοή καιστο ημερολόγιο του νοσοκομείου γίνεται η παρακάτω εγγραφή: “ Η κυρία Πέτρου Κιουρί απεβίωσε σήμερα. Το θάνατο επέφερε κακοήθης απλαστική εμπύρετος ταχείας εξελίξεως αναιμία. Ο νωτιαίος μυελός δεν αντέδρασε διότι είχε αλλοιωθεί λόγω χρόνιας επιδράσεως ακτινοβολιών του ραδίου .” Χωρίς λόγους, χωρίς πομπή, χωρίς πολιτικούς κι επίσημους, έτσι απλά όπως έζησε η Μάνια, η “φρόνιμη φοιτητριούλα”, όπως αγαπούσε να τη φωνάζει ο Πέτρος της, η κυρία Κιουρί, η σοφή επιστήμονας, με τα τραχιά και καμμένα από το ράδιο χέρια της, ανταμώνει στο κοιμητήριο του Σω τον αγαπημένο της σύντροφο.
Ο Αινστάιν έγραφε ήδη από τον Νοέμβρη του 1911: “Αισθάνομαι την ανάγκη να σας πω, πόσο πολύ θαυμάζω το πνεύμα σας, την ενέργειά σας και την τιμιότητά σας”. Και πολύ αργότερα όταν η Μαρία πια έχει τιμηθεί με τα δύο βραβεία Νόμπελ, έχει γίνει η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια και διευθύντρια εργαστηρίου στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, έχει δεχθεί πλήθος από βραβεία, τίτλους και διακρίσεις, έγραφε πάλι ο Αινστάιν ότι η Μαρία Κιουρί “είναι το μόνο διάσημο πλάσμα, που το ήθος του δεν έχει διαφθαρεί από τη φήμη.”
Οι Κιουρί οδηγοί συνείδησης
Η εξελικτική πορεία του ανθρώπου προς το μέλλον γίνεται με βήματα αργά, κάποτε απελπιστικά αργά, κάποιες φορές και προς τα πίσω, όμως ο σκοπός και ο στόχος μένει πάντα σταθερά ο ίδιος και είναι η ελευθερία του ανθρώπου άρα και η ευτυχία του. Στην πορεία αυτή η Επιστήμη, που από τη φύση της δεν έχει θέση για δόγματα και ανθοφορεί μονάχα σε καθεστώς ανθρώπινης ελευθερίας, συμμετέχει ενεργά πάντα με τις δυνάμεις της προόδου καθώς αγωνίζεται για να πετύχει για λογαριασμό του ανθρώπου την απελευθέρωσή του από τα δεσμά του φόβου και της ανάγκης. Τα έργα της επιστήμης, καρποί του ανθρώπινου μυαλού και της δύναμης της ζωής ν΄ ανοίγει δρόμους, αποτελούν κομμάτι από το θησαυροφυλάκιο των αξιών του ανθρώπινου πολιτισμού, απόδειξη αδιαφιλονίκητη του μεγαλείου του ανθρώπου- δημιουργού. Του ανθρώπου που δημιουργεί με τη σκέψη και την πράξη του ενεργώντας όχι μόνο με την αυστηρή νόηση αλλά και με τη φαντασία και το όνειρο, τη συνείδηση και το ήθος.
Σ’ αυτούς τους εργάτες του πνεύματος ανήκει ο Πιερ και η Μαρί Κιουρί. Η διάνοια με μια υψηλή αίσθηση καθήκοντος, το πάθος για την εξερεύνηση του αγνώστου μαζί με τον ασίγαστο πόθο της εξιχνίασης του μυστηρίου που σκοτεινιάζει τον ανθρώπινο ορίζοντα, η εμπιστοσύνη μόνο στο πείραμα και στην πειθώ της λογικής, το φιλελεύθερο πνεύμα που αρνείται αγκυλώσεις και σκοταδισμούς, η απόκρουση της επιστήμης ως αυτοσκοπού και η αποτίμηση κάθε κατάκτησής της με το μέτρο του αντίχτυπου, που μπορεί να έχει στην βελτίωση των όρων της ανθρώπινης ζωής. Και όλα αυτά συνδυασμένα με μια συγκινητική στράτευση και προσφορά της προσωπικής τους ζωής στην ωφελιμότητα του έργου τους , στον αγώνα τους να γίνει λίγο πιο πολύ ο άνθρωπος κύριος της μοίρας του.
Και καθώς σε άνυδρες εποχές, όπως η δική μας, έχουμε όσο ποτέ ανάγκη από οδηγούς συνειδήσεων, ζωές σαν αυτές των δύο σοφών, που δίδαξαν και με το έργο τους και με τις επιλογές τους ότι η γνώση, η πραγματική γνώση είναι αρετή και ότι ο δρόμος για την κατάλυση της άγνοιας και της πλάνης αξίζει κάθε είδος ατομικής υπέρβασης, μόνο ευεργετικά μπορούν να λειτουργήσουν γονιμοποιώντας ό,τι καλύτερο διαθέτουμε, δίνοντας ώθηση στις κινητήριες δυνάμεις που έχει ο καθένας μέσα μας. Γιατί ηρωικοί άνθρωποι δεν είναι μόνο αυτοί που πέφτουν στα πεδία των μαχών, άνθρωποι που ανήκουν στην προοδευτική παράδοση της ανθρωπότητας δεν είναι μόνο οι επαναστάτες, είναι κι αυτοί που κλεισμένοι νυχθημερόν στα επιστημονικά εργαστήρια προσφέρουν και την τελευταία τους ακμάδα σ’ αυτό που πρέπει να είναι τελικά ο πραγματικός σκοπός της επιστήμης: η εξασφάλιση της γενικής προόδου και της ευημερίας για όλους.