Ο Βάρναλης, ο ποιητής, που δίδασκε την αναγκαιότητα της ανθρώπινης απελευθέρωσης, την αντίσταση στο του “κρείττονος συμφέρον”, δηλαδή στο συμφέρον του ισχυρού και την επικράτηση της δικαιοσύνης για όλα τα τυραννισμένα ανθρώπινα πλάσματα, δεν μπορεί παρά να νοιαζόταν όχι για τον ένα αλλά για τους όλους, όχι για τον εκλεκτό αλλά για τους ταπεινούς, όχι για τον ξεχωριστό και σημαντικό αλλά για τους καθημαγμένους και τους απόκληρους της ζωής.
Έτσι λοιπόν και σ αυτό το άρτιο καλλιτεχνικά και από άποψη νοηματικού περιεχομένου ποίημά του μας λέει το απλό απλούστατο, που όμως αποτελεί και μια μεγάλη ιστορική και κοινωνική αλήθεια, ότι δεν υπάρχει σωτηρία για τον ένα αν δε σωθούνε οι πολλοί. Ότι ο αυριανός υπό διαμόρφωση κόσμος, που θα μεταμορφώσει τον παλιό, τον θεμελιωμένο στο βούρκο και στην αδικία, θα δημιουργηθεί από τον πόθο, την ελπίδα, το όραμα και το όνειρο αλλά κι από το πείσμα, τον αγώνα και την επαναστατική πράξη των απελευθερωμένων-χειραφετημένων ανθρώπων, που θεωρούν ότι η ελευθερία και η ευτυχία του ενός περνάει από την ελευθερία και ευτυχία των πολλών.
Κι αυτό δε θα είναι μόνο ηθική απαίτηση αλλά η απλή και νομοτελειακή συνέπεια των νέων κοινωνικών και ιστορικών συνθηκών, που θα προκύψουν από την ώρα, που στο προσκήνιο της ιστορίας θα μπουν πρωταγωνιστικά οι λαϊκές μάζες που μαζί με την πρωτοπορία τους θα δημιουργήσουν την κοινωνία εκείνη, που θα ικανοποιεί τις υλικές και πνευματικές ανάγκες των πολλών.
Ήταν Μάης του 72 μέσα στα μαύρα σκοτάδια της δικτατορίας, όταν στο θέατρο Διάνα ακούστηκαν μελοποιημένοι από το Σπύρο Σαμοΐλη και τραγουδισμένοι από τη ζεστή κι όλο πάθος φωνή του Γ. Ζωγράφου οι στίχοι του “Ένας- Όλοι”του μεγάλου μας ποιητή. Η αίθουσα γεμάτη φοιτητές και πυρακτωμένα νιάτα κι ο Βάρναλης στην πρώτη σειρά. Ο ενθουσιασμός ήταν απίστευτος και τα σακάκια πετάγονταν μέχρι την οροφή του θεάτρου.
Αυτή ήταν και η τελευταία φορά. Η λογοκρισία επενέβη και τα τραγουδισμένα λόγια του υπέροχου αυτού ποιήματος δεν ξανακούστηκαν μέσα στη δικτατορία. Μετά το τραγούδι και το ποίημα ξεχάστηκε απ τους πολλούς, για τους οποίους και είχε γραφτεί.
Ήταν αυτό το ποίημα, που ο Βάρναλης σε μια στιγμή αγάπης και τρυφερότητας είχε χαρίσει στην κρυφή του αγαπημένη, παιδούλα ακόμα τότε, Έλλη Αλεξίου. Αργότερα η Αλεξίου διηγείται, πως όταν συγγραφέας πια και ή ίδια του είπε, ότι το ποίημα αυτό ήταν πάντα το αγαπημένο της, ο Βάρναλης όλο ενθουσιασμό αναφώνησε: Δόξα τω θεώ, που βρέθηκε ένας άνθρωπος και μου είπε ποιο ποίημά μου είναι το καλύτερο. Κανείς δεν το είχε καταλάβει να μου το πει. Μόνο εσύ.
Ένας — Όλοι
Είτε μοναχός μου κι είτε μ’ αλλουνούς,
στη λασπιά του κόσμου και στους ουρανούς,
σε μακριά πελάγη, σε ψηλά βουνά,
στην αγάπη πλάγι, μέρα ή σκοτεινά·
5
είτε με τ’ αηδόνια στη ρεματαριά
είτε με τα χιόνια του ντεληβοριά
είτε με τη λύρα την ποιητική
είτε με την πείρα και τη λογική·
είτε κρασωμένος είτε νερωτός
10
είτε κλειδωμένος είτ’ αμολητός
είτε σαν παλεύω ένας με πολλούς
είτε ψαχουλεύω μέσα σε τυφλούς
από τα μικράτα ώς τα γηρατειά
(τότε που μ’ εκράτ’ ακράταγη φωτιά,
15
τώρα, που με παίρνει χάρου προσταγή
και βαριά με γέρνει στην αχόρταη γη)
σ’ όλα τα στοιχεία τα παντοτινά,
σ’ όλα τα ψυχία τα καθημερνά
σε ζητώ χαρά μου, τόση δα χαρά!
20
Μάιδε στα όνειρά μου μάιδε μια φορά!
Θα ’πρεπε να πέσω σ’ άπατον γκρεμό,
θα ’πρεπε να δέσω πέτρα στο λαιμό,
αν, Ιδέα θεά μου, φλόγα μου αστρική,
δεν κοιτούσες χάμου να κοιτάξω εκεί.
25
Ω! τί μαύρα σκότη κι αίματα πηχτά!
Όλ’ η ανθρωπότη κλαίει με βογκηχτά!
— «Σωτηρία για σένα και ξεχωριστή
δεν υπάρχει (για Ένα!), πριν σωθούν αυτοί!»
Κώστα Βάρναλη