Τίποτα δεν ήταν πια ίδιο μετά τις 24 Νοεμβρίου του 1859. Μετά τη μέρα δηλαδή, που εκδόθηκε το μνημειώδες σύγγραμμα “Η καταγωγή των ειδών”, προϊόν του ασίγαστου ερευνητικού πνεύματος ενός πενηντάχρονου φυσιοδίφη και γεωλόγου, που έφερε το όνομα Κάρολος Δαρβίνος.
“Η καταγωγή των ειδών”, το βιβλίο που έδωσε στην επιστήμη τα κατάλληλα εννοιολογικά εργαλεία για να αντιπαρατεθεί αποφασιστικά στις λαϊκές δοξασίες και στις θρησκευτικές ερμηνείες για τη δημιουργία του ανθρώπου, λόγω της αναταραχής που προκάλεσε και της τεράστιας αναστάτωσης στα ως τότε κρατούντα θεωρείται ως σήμερα ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα επιστημονικά έργα όλων των εποχών.
Όταν για πρώτη φορά ο Δαρβίνος μίλησε για τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής, οι επιστήμονες της εποχής του αντέδρασαν έντονα. Η ίδια θύελλα αντιδράσεων ξεσηκώθηκε από την εκκλησία και από το κοινωνικό κατεστημένο. Ωστόσο οι μαζικές αποδείξεις, οι ανακαλύψεις και τα πορίσματα που έρχονταν από την παλαιοντολογία, τη γενετική, τη ζωολογία, τη μοριακή βιολογία και τους άλλους επιστημονικούς τομείς στήριζαν όλο και περισσότερο τις θέσεις του Δαρβίνου καθιερώνοντας πέρα από κάθε αμφιβολία την αλήθεια της εξελικτικής του θεωρίας. Κι όταν στα επόμενα χρόνια γίνεται γνωστή η δομή του DNA και των εξελικτικών του αλλαγών, η επιβεβαίωση της δαρβινικής θεώρησης της κοινής καταγωγής ανθρώπων και ζώων καθώς και της προοδευτικής πολυπλοκότητας στο γονιδίωμα των ειδών έγινε πια γεγονός.
Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης, το «είδος» δεν είναι σταθερό κι αναλλοίωτο. Όλα τα είδη των φυτών και των ζώων, που έζησαν πάνω στη Γη ή που εξακολουθούν να ζουν, είναι το αποτέλεσμα της ασταμάτητης μεταβολής, της εξέλιξης από μια ή ελάχιστες υποτυπώδεις αρχικές μορφές. Αιτία της εξέλιξης είναι ” η φυσική επιλογή”, που οφείλεται στον αγώνα για τη διαιώνιση του είδους. Ένας αγώνας που τον διεξάγουν όλα τα ζωντανά πλάσματα της φύσης και κατά είδη και κατά άτομα του ίδιου είδους. Έτσι, κάθε άτομο και κάθε είδος αναπτύσσει εκείνες τις ιδιότητες που το βοηθούν να επιβιώσει ή δημιουργεί νέες, ανάλογα με το τι απαιτεί η προσαρμογή του στο περιβάλλον, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια, η “διαιώνιση”. Δηλαδή, σύμφωνα με τη δαρβινική θεωρία δεν είναι οπωσδήποτε τα πιο δυνατά είδη που επιβιώνουν ή τα πιο έξυπνα, αλλά αυτά που ανταποκρίνονται καλύτερα στις αλλαγές.
Παρ’ όλα αυτά, οι εκκλησιαστικοί παράγοντες όλων των δογμάτων δυσκολεύονται ακόμα και σήμερα να συμβιβαστούν με την ιδέα ότι υπάρχει «φυσική» και όχι «θεία» επιλογή. Μάλιστα, οι πιο φανατικοί δεν είναι διατεθειμένοι ούτε καν να συζητήσουν, ότι τα αποσπάσματα της Γενέσεως, που περιέχει η Παλαιά Διαθήκη, δεν είναι επιστημονικά θέσφατα. Στην Αμερική υπάρχουν σήμερα τουλάχιστον 2000 σχολεία, στα οποία το μάθημα της φυσικής ιστορίας έχει αντικατασταθεί από τη διδασκαλία της creation science, της «επιστήμης της δημιουργίας», η οποία επιχειρεί να δώσει επιστημονική τεκμηρίωση στις αναφορές της Βίβλου. Πρόσφατα, στην πολιτεία Πενσιλβανία των ΗΠΑ ο Δαρβίνος βρέθηκε για πολλές εβδομάδες στο προσκήνιο, λόγω της εμφάνισης μιας νέας θεωρίας, αυτής του «ευφυούς σχεδιασμού». Η θεωρία αυτή επιχειρεί να καταρρίψει τις ιδέες του Δαρβίνου για την καταγωγή και την εξέλιξη των ειδών με φυσική επιλογή επικαλούμενη τον ισχυρισμό, ότι επειδή οι μορφές της ζωής είναι πολύ περίπλοκες για να έχουν διαμορφωθεί μέσα από φυσικές διαδικασίες, θα πρέπει να έχουν σχεδιαστεί από κάποια ανώτερη ευφυΐα, η οποία, σύμφωνα με τους οπαδούς της θεωρίας, δεν είναι άλλη από τον Θεό…
Κι έτσι ενώ έχουν περάσει σχεδόν εκατόν εξήντα χρόνια από την ημέρα που κυκλοφόρησε το σύγγραμμα του Δαρβίνου οι δημοσκοπήσεις αποκαλύπτουν ότι το πενήντα τοις εκατό του συνόλου των Αμερικανών πιστεύουν ακλόνητα ότι ο Θεός έπλασε τους πρώτους ανθρώπους μέσα στα τελευταία δέκα χιλιάδες χρόνια, ενώ ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό υποστηρίζει το να συμπεριληφθούν οι ιδέες των δημιουργιστών στα μαθήματα βιολογίας στα δημόσια σχολεία.
Οι μόνοι που είχαν αποδεχθεί τη δαρβινική θεωρία την εποχή εκείνη ήταν οι ηγέτες του διεθνούς εργατικού κινήματος Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς. Ο Μαρξ μάλιστα ήταν τόσο ενθουσιασμένος, που θέλησε να αφιερώσει στο Δαρβίνο την αγγλική έκδοση του μείζονος έργου του «Κεφάλαιο». Αλλά και ο Ένγκελς υποδέχτηκε με τον ίδιο ενθουσιασμό τις θετικές και προοδευτικές πλευρές των επιστημονικών ανακαλύψεων του Δαρβίνου, στο δε κείμενό του «Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου» ξεκινάει από τις ιδέες του Δαρβίνου, για να αποδείξει αμέσως μετά ότι κινητήρια δύναμη στη χειραφέτηση των τριχωτών μας προγόνων και άμεσος παράγοντας για το πέρασμα από το βασίλειο των ζώων στην κοινωνική ζωή, είναι η εργασία: «Πρώτα η εργασία κι ύστερα απ’ αυτήν και σε συνέχεια μ’ αυτήν η γλώσσα, είναι τα δυο ουσιαστικά ερεθίσματα, που κάτω απ’ την επίδραση τους μεταμορφώθηκε σιγά-σιγά ο πιθηκίσιος εγκέφαλος σ’ ανθρώπινο…»
Φωτίζοντας τα μυστήρια της ζωής η δαρβινική θεωρία λειτούργησε ανατρεπτικά ανοίγοντας δρόμους στην ανθρώπινη νόηση. Ανακαλύπτοντας τους νόμους της εξέλιξης εξήγησε τους λόγους που οι οργανισμοί δε μένουν αμετάβλητοι και απέδειξε ότι τα κατώτερα ζώα αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία των ανώτερων. Πρόγονος κατά κάποιο τρόπο του ανθρώπου ο πίθηκος. Μόνο που ο πίθηκος έμεινε πίθηκος. Μόνο ο άνθρωπος μετά από τα εκατομμύρια χρόνια εξέλιξής του απομακρύνθηκε τελείως από τον κόσμο των ζώων και απέκτησε γνωρίσματα που τον κάνουν το πιο ξεχωριστό πλάσμα στον πλανήτη. Η ανθρωποποίηση, όπως εξήγησαν οι μεγάλοι επαναστάτες στοχαστές, υπήρξε απόρροια του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας, το κύριο αποτέλεσμα της σταδιακής ικανότητας του ανθρώπου να αλλάζει με τα χέρια και το νου του το φυσικό του περιβάλλον αλλά και την ανθρώπινη φύση του. Ξεφεύγοντας από τη δικτατορία της φύσης κέρδιζε σιγά σιγά όλο και μεγαλύτερη ελευθερία, που εκφραζόταν με αλλαγές στον τρόπο ζωής του, με συνειδητές μεταβολές στο κοινωνικό του γίγνεσθαι. Μεταλλαγές και φυσική επιλογή, τυφλές και ασύνδετες δυνάμεις, όπως μας έμαθε ο Δαρβίνος, είναι αυτές που καθορίζουν την ύπαρξη των ζώων και την παραμονή τους στον πλανήτη. Κοινωνική πρόοδος, που δεν είναι άλλη από το μεγάλωμα και το βάθεμα της ελευθερίας, της θέλησης, του σχεδιασμού και της συνειδητής δράσης για αλλαγή και προχώρεμα της ζωής σε ανώτερα στάδια, είναι ο μόνος δρόμος για την παραπέρα ανθρωποποίηση, για τον όλο και μεγαλύτερο και ουσιαστικότερο εξανθρωπισμό του ανθρώπου.