Πριν 47 χρόνια, κυκλοφόρησε ο δίσκος του Χρήστου Λεοντή “Παραστάσεις” που περιλάμβανε το τραγούδι “Αν ήξερα ανάγνωση, γραφή” με τους παρακάτω στίχους του Μήτσου Ευθυμιάδη.
Αν ήξερα ανάγνωση, γραφή
αν ήταν, αν ήταν το σπαθί δικό μου
δεν θα μου τρώγαν τώρα το ψωμί
Θα αρνιόμουν την κλεψιά για ριζικό μου
Πονώ για τις μελλούμενες γενιές
Τους δουλευτές της φάμπρικας, τους γερομάχους
Πλύστρες, χαμάληδες και φοιτητές
Τους οικοδόμους, τους ξωμάχους
Κουράστηκα δε μου ‘μεινε σταλιά
δύναμη να σηκώσω το κεφάλι
απότυχα για άλλη μια φορά
τώρα με κυβερνούνε άλλοι
H γενιά της αγραμματοσύνης πέρασε. Η νέα γενιά και γράμματα ξέρει, και Πανεπιστημιακά πτυχία έχει, και μπόλικα μεταπτυχιακά πήρε. Πόσο καλυτέρεψε όμως η ζωή της; Σταμάτησε η κλεψιά του “ψωμιού” από τα αφεντικά; Σήμερα τα μεροκάματα αναλογικά είναι χαμηλότερα. Οι άνεργοι πολύ περισσότεροι από παλιά. Πολλοί δουλεύουν μόνο λίγες ώρες τη βδομάδα, και κάποιοι δουλεύουν δωδεκάωρα για ένα κομμάτι ψωμί. Εκατομμύρια ανθρώπων δουλεύουν ανασφάλιστοι, χωρίς δικαιώματα.
Οι “πλύστρες” του τραγουδιού αντικαταστάθηκαν από τους τεχνικούς πλυντηρίων και οι “χαμάληδες” από τους εξειδικευμένους χειριστές ανυψωτικών και μεταφορικών μηχανημάτων. Δουλεύουν με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ο ένας στους τρεις αναγκάζεται να ξενιτευτεί για να βρει δουλειά. Οι πτυχιούχοι αναγκάζονται να κρύψουν τα πτυχία τους για να βρουν μια θέση σα μη πτυχιούχοι. Οι άνεργοι πτυχιούχοι ζουν με το χαρτζιλίκι κάποιου εργαζόμενου ή συνταξιούχου της οικογένειας. Τι συμβαίνει λοιπόν; Γιατί αυτοί που σήμερα ξέρουν γράμματα δε ζουν τη ζωή που ονειρεύτηκαν ή τουλάχιστον τη ζωή που τους αξίζει;
Από το χθες στο σήμερα
Πριν ενάμιση περίπου αιώνα το Κομμουνιστικό Μανιφέστο τελείωνε με τη φράση “Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε.”
Προλετάριοι σήμερα; Υπάρχουν στις μέρες μας προλετάριοι; Στη διαστημική εποχή; Στην εποχή μας ακόμη και οι άνεργοι με ένα κινητό μπορούν να επικοινωνούν με την άλλη άκρη του κόσμου. Τι πράγμα είναι αυτός ο προλετάριος; Συνήθως όταν μιλάμε για ένα προλετάριο φανταζόμαστε κάποιον εξαθλιωμένο, βρώμικο, κουρελιάρη. Κάποιον που μοιάζει με τους μουζίκους στις ταινίες του Αϊζενστάιν. Ποιος είναι λοιπόν σήμερα προλετάριος;
Προλετάριος σήμερα είναι αυτός που ήταν πάντα: Αυτός που δεν έχει στην ιδιοκτησία του μέσα παραγωγής. Προλετάριος είναι αυτός που ανήκει στην εργατική τάξη. Αυτός, που μη έχοντας άλλο τρόπο συντήρησης αναγκάζεται να πουλήσει τη μυική και πνευματική του δύναμη για να επιβιώσει. Προλετάριος είναι ο οικοδόμος, ο δάσκαλος, η πωλήτρια, η τηλεφωνήτρια, ο χειριστής Ηλεκτρονικών υπολογιστών, όλοι αυτοί που δουλεύουν για το μεροκάματο σε μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις. Είναι αυτός που πέφτει θύμα εκμετάλλευσης από το κεφαλαίο, θύμα του καπιταλιστή, δηλαδή αυτού που κατέχει τα μέσα παραγωγής. Προλετάριοι είναι η εργατική τάξη. Είναι αυτοί που συνηθίσαμε να ονομάζουμε “εργαζόμενους”, αν και η λέξη εργαζόμενος είναι πλατύτερη από τη λέξη “εργάτης”.
Με λίγα λόγια προλετάριοι είναι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους γύρω μας, είτε δουλεύουν στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα. Αυτοί είναι σήμερα η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας μας, όλων των χωρών της Ευρώπης, και άλλων ηπείρων.
Ταξισυνειδησία
Ο προλετάριος γραμματισμένος ή αγράμματος είναι το θύμα της εκμετάλλευσης του κεφαλαίου. Επομένως η κατανόηση της αιτίας της φτώχειας, της σχετικής και της απόλυτης εξαθλίωσης δεν λύνεται μόνο μαθαίνοντας “ανάγνωση και γραφή”. Η παιδεία παίζει το δικό της ρόλο αλλά από μόνη της δε φτάνει. Η παιδεία είναι ένα από τα εργαλεία της άρχουσας τάξης κάθε κοινωνίας. Στον καπιταλισμό βρίσκεται στην υπηρεσία της αντιδραστικής πολιτικής του. Η παιδεία με χίλιους δυο τρόπους αποσιωπά, διαστρεβλώνει, συκοφαντεί, ευνουχίζει παραμορφώνει και τις επιστημονικές και τις καθημερινές έννοιες. Ο εγγράμματος έμαθε να θεωρεί τις σπουδές σα σκαλοπάτι για μελλοντικό πλουτισμό και όχι σαν ιστορική αναγκαιότητα, πνευματική ανάταση και προσέγγιση και υπεράσπιση της επιστημονικής αλήθειας.
Έτσι στις μέρες μας οι απλοί άνθρωποι, ακόμη και οι βιομηχανικοί εργάτες, νοιώθουν προσβολή όταν τους πεις προλετάριους. Προτιμούν όρους, όπως τεχνίτης, ειδικός, χειριστής, κ.ά. Νομίζουν ότι δραπετεύουν από την τάξη τους αν αλλάξουν το όνομά τους. Ονειρεύονται ένα δικό τους μαγαζάκι, για να είναι οι ίδιοι αφεντικά του εαυτού τους. Οι ειδικότητες αυτές είναι πραγματικές, έχουν βγει από τις ανάγκες της εξειδίκευσης στην παραγωγική διαδικασία. Δεν πρέπει όμως να δημιουργούν στεγανά, αντιθέσεις ανάμεσα σε όσους βιώνουν την ίδια εκμετάλλευση.
Λαμπερές, κούφιες λέξεις
Πολλοί εγγράμματοι δυσανασχετούν ακόμη και στην ιδέα ότι μπορεί να ανήκουν στην εργατική τάξη. Αυτό όμως δεν το καθορίζει κάποιος σοφός, αλλά οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν στην κατοχή τους μέσα παραγωγής. Γι αυτούς οι εκφράσεις “νίκη της εργατικής τάξης”, “εργάτη μπορείς χωρίς αφεντικά” ανήκει σε …παρωχημένες εποχές. Είναι μια “ξύλινη γλώσσα”, η γλώσσα που αφορά παρωχημένες αντιλήψεις.
Είναι πολύ ευχάριστο να ακούει κανείς ωραίες λέξεις, λαμπερές εκφράσεις, κενές από περιεχόμενο, όπως “Η ελπίδα έφτασε και θα γράψει ιστορία”, “η Ελλάδα σηκώνεται στα πόδια της ξανά”, “να κάνουμε πράξη το όραμα της νέας απελευθέρωσης”, “έχουμε όραμα να χτίσουμε μια νέα Ελλάδα” και άλλα παρόμοια (από την προεκλογική ομιλία του Αλέξη Τσίπρα στην Ομόνοια στις 22 Γενάρη, 2015). Οι εκφράσεις όμως αυτές θα είναι πάντα το δόλωμα για να ξεφύγει κανείς από την πεισματάρα πραγματικότητα, να εμποδίσει την ωρίμανση της ταξικής συνείδησης, την αναγκαιότητα της συσπείρωσης της εργατικής τάξης κάτω από τη δική της σημαίας.
Πρέπει να γίνει απ΄ όλους μας αντιληπτό τι κρύβεται πίσω από τις φανταχτερές, κενές, εξυπνακίστικες λέξεις. Να καταλαβαίνουμε την ουσία των λέξεων και όχι να ζούμε σ΄ έναν ανύπαρκτο κόσμο, σ΄ ένα κόσμο γεμάτο αυταπάτες, ένα κόσμο φανταστικό, ένα πλαστικό κόσμο, που μέσα του ζει και βασιλεύει η βία, η αδικία, το δίκιο του ισχυρότερου. Σ΄ αυτό τον απίστευτα πλούσιο και απύθμενα άθλιο κόσμο, το μόνο που μπορεί να αλλάξει είναι το καμουφλάρισμα, η εμφάνιση, τα φτιασίδια της εκμετάλλευσης και όχι η ίδια η εκμετάλλευση.
Όλοι θύματα της ίδιας εκμετάλλευσης
Σήμερα και ο αγράμματος και ο εγγράμματος είναι τα δίδυμα θύματα της ίδιας εκμετάλλευσης: της εξουσίας του κεφαλαίου. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια, που πρέπει να γίνει ταξική συνείδηση της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων όλης της γης, των προλεταρίων.
Όχι μόνο δεν πρέπει να ντρέπεται κάποιος που ανήκει στην εργατική τάξη αλλά πρέπει και να είναι υπερήφανος που τον επέλεξε η ιστορία στη σημερινή φάση της για να την ωθήσει προς τα μπρος. Και να ΄ναι διπλά περήφανος αν καταφέρει να συμβάλλει στον αγώνα για να κατακτήσει η εργατική τάξη την εξουσία. Την εξουσία που δικαιούται διότι η εργατική τάξη αποτελεί και την πλειοψηφία του λαού. Αυτή είναι η απλή, η γυμνή, η μόνη αλήθεια.
Αυτή είναι η ιστορική απαίτηση στον 21ο αιώνα.