Όταν μαύρα σύννεφα σκεπάζουν τον ουρανό της ψυχής μας, όταν ο λόγος, η ορθή δηλαδή σκέψη, το καύχημα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους σταματάει μπροστά στον παραλογισμό και το καταστροφικό αδιέξοδο ενός κοινωνικού συστήματος που εγκληματεί κατά συρροή εναντίον της ανθρώπινης ύπαρξης, παίρνουμε μια ανάσα ζωής φυλλομετρώντας το μικρό αριστούργημα του Saint-Exupery.
Ο Μικρός του Πρίγκηπας δεν είναι ένα παραμύθι για παιδιά ή έστω για το παιδί που έχουμε μέσα μας ή για το παιδί που κάποτε υπήρξαμε, δεν μας γλυκαίνει την ψυχή γυρνώντας μας πίσω σε ειδυλλιακές εποχές αλλά μας πάει στο αύριο δίνοντάς μας μια εικόνα του δυνητικού μας μέλλοντος. Ο άνθρωπος όχι lupus για τον άνθρωπο, άθυρμα στα χέρια μιας τυφλής και παράλογης μοίρας αλλά ήρωας της ζωής του, τόξο που τεντώνεται σε μια προσπάθεια αυτοΰπέρβασης για να βρεθεί μπροστά : Σ’ έναν πλανήτη, σ έναν κόσμο, όπου θα κυριαρχεί η εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη φύση, η φιλία, η αγάπη, το πραγματικό και υπεύθυνο χωρίς ζυγαριές και συμψηφιστικούς ισολογισμούς νοιάξιμο του ένα για τον άλλο.
Αν και όλα όσα γίνονται μέσα σ αυτή την υπέροχη ιστορία είναι τυλιγμένα στην αχλή του παραμυθιού και της ποίησης – ….- παρά ταύτα δε σε αποκοιμίζουν με εύκολες και ανέξοδες λύσεις. Ο δρόμος δεν είναι ίσιος και χωρίς λακκούβες. Οι δυνάμεις του κακού, είτε έρχονται απ’ έξω είτε φωλιάζουν μέσα μας, θέλουν κότσια για να αντιμετωπιστούν. “Τα βλαστάρια των μπαομπάμπ πρέπει αμέσως να τα ξεριζώνουμε. Γιατί, αν αργήσεις να τα πολεμήσεις, τρυπανίζουν με τις ρίζες τους τον μικρό πλανήτη, τον σκίζουνε και τον κάνουνε κομμάτια. Τα μπαομπάμπ είναι και πονηρά. Φυτρώνουν ανάμεσα στα τριαντάφυλλα κι όσο είναι μικρά δύσκολα τα ξεχωρίζεις.”
Γρηγορείτε λοιπόν και μην τεμπελιάζετε. Ο εφησυχασμός μπορεί να γίνει η καταστροφή μας. ” Είναι ζήτημα πειθαρχίας. Κάθε μέρα πρέπει να καθαρίζεις τον τόπο σου”. Όποιος κι αν είναι αυτός. Ο μικρόκοσμος εντός μας ή ο μεγάλος γύρω μας. Είναι θέμα ευθύνης απέναντι στον εαυτό μας και στην ίδια τη ζωή, στην οποία είμαστε παντοτινοί χρεώστες.
Η ζωή, μας λέει ακόμα με το δικό του μοναδικό τρόπο ο μικρούλης πρίγκηπας που ήρθε από το πουθενά για μας και μόνο, είναι ένα ταξίδι γνώσης και αυτογνωσίας, που με τίμημα το ρίσκο και τον κίνδυνο δίνει ως μέγιστο έπαθλο την ελευθερία. Όσο μεγαλύτερη η διακινδύνευση της σιγουριάς και της ασφάλειας του γνωστού και του περπατημένου, τόσο ουσιαστικότερη και ποιοτικότερη η χαρά που δίνει η αίσθηση της κερδισμένης νίκης. Όταν ο μικρός πρίγκηπας αποφάσισε να φύγει από τον πλανήτη του και να περιπλανηθεί στον έξω κόσμο ήταν γεμάτος δίψα για μάθηση και περιέργεια για το τί θα συναντήσει. Αποχωρίστηκε τον λιλιπούτειο πλανήτη του, τα τρία του ηφαίστεια, το πολυαγαπημένο του τριαντάφυλλο, το λουλούδι της καρδιάς του.
Πανέμορφη και γεμάτη βαθιές αλήθειες, που μια ζωή δε φτάνει για να τις κάνεις δικές σου, η σκηνή του αποχωρισμού. Το τριαντάφυλλο πονάει, σκίζεται η ψυχή του. Όμως η ευτυχία του μικρού πρίγκηπα είναι πιο σημαντική. “Κοίταξε να ζήσεις ευτυχισμένος και δε θέλω τη γυάλα που με σκέπαζες. Το δροσερό αεράκι της νύχτας θα μου κάνει καλό. Και τις κάμπιες θα τις ανεχτώ, αν θέλω να κάνω καινούργιες φίλες, τις πεταλούδες. Και για τα θηρία έχω τα τέσσερα αγκάθια μου…” Φύγε, λέει το τριαντάφυλλο και μην αγωνιάς για μένα. Μπορώ να τα καταφέρω. Μπορώ να είμαι καλά και χωρίς εσένα. Μπορείς να κάνεις το καλύτερο για σένα χωρίς ενοχές και τύψεις.
Μάθημα υπέροχο για μικρούς και μεγάλους του τί πραγματικά σημαίνει αγάπη. Μέγιστο δώρο της αγάπης η ελευθερία. Άρνηση της ελευθερίας του άλλου μέσα από μία σχέση κτητικότητας, υποδούλωσης και κυριαρχίας δεν μπορεί να είναι αγάπη. Η αγάπη ελευθερώνει, δίνει φτερά για ψηλά πετάγματα. Το να είσαι γεμάτος από αγάπη και ελευθερία είναι ένα από τα πιο όμορφα πράγματα στον κόσμο. Και όταν τύχη αγαθή συναντιόνται δυο πρόσωπα τέτοιας ομορφιάς, τότε η σχέση γίνεται ένα ποτάμι τρεχούμενου νερού, μια συνεχής ροή αλληλοτροφοδοτούμενων συναισθημάτων μεγάλης αξίας, μια διαρκής ανέλιξη προς τις απάτητες κορφές.
Μια από τις ωραιότερες σελίδες του βιβλίου είναι και το αντάμωμα του μικρού πρίγκηπα με μια μικρή αλεπού. Το ημέρωμα της αλεπούς και η γέννηση μιας φιλίας. Όπως στα παλιά κλασσικά παραμύθια η αλεπού με την εξυπνάδα και την σπιρτάδα του μυαλού της δίδασκε και διαπαιδαγωγούσε, έτσι κι εδώ επιλέγεται για να οδηγήσει μέσα από στοιχεία αλληγορίας και μύθου, νοσταλγικής γοητείας και ποιητικού λυρισμού στην ανακάλυψη σπουδαίων εννοιών και αξιών που φανερώνουν τη βαθιά ανθρωποκεντρική εκδοχή του συγγραφέα για τον τρόπο που κερδίζεται η χαρά, η ευτυχία και η ολοκλήρωση του ανθρώπου. Το “ημέρωμα”, η ψυχική δηλαδή συνάντηση που οδηγεί στην αγάπη και στην ουσιαστική εγγύτητα, προϋποθέτει την εκλογή.
“Ημερώνω “, λέξη κλειδί που ακούγεται από το στόμα της αλεπουδίτσας, σημαίνει ξεχωρίζω κάποιον από τους πολλούς, συνδέομαι μαζί του με μια σχέση ψυχής και προσπαθώ διανύοντας δρόμο μακρύ και δύσκολο να τον πλησιάσω και να τον κάνω να νοιώσει τη ζεστασιά της οικειότητας και της αγάπης. Και τότε καθώς γίνεται ο ένας για τον άλλο μοναδικός και αναντικατάστατος η ζωή αρχίζει σιγά σιγά να αλλάζει. Παύει να είναι μονότονη και άχρωμη. Αποκτά παλμό, χρώμα, μοσχοβολιά και φως. Το ημέρωμα, μια πραγματική ιεροτελεστία που απαιτεί χρόνο, πειθαρχία, προσήλωση στο στόχο και υπευθυνότητα, είναι από μόνο του μια ευτυχία. Αυτή που σου δίνει την απέραντη χαρά ότι δεν είσαι μόνος στον κόσμο, ότι δεν είσαι ο οποιοσδήποτε ένας μέσα στους πολλούς αλλά ο ένας, ο μοναδικός και ξεχωριστός, αφού ευτύχησες κάποιος να σε διαλέξει για να σε κάνει φίλο του. Κι αυτή η σχέση που έχει μέσα της την αφοσίωση, τη χωρίς όρους αποδοχή και παραδοχή, την κατανόηση, την υπευθυνότητα και τη δοτικότητα που δε γυρεύει κανενός είδους αντάλλαγμα, δίνει νόημα στη ζωή, την κάνει πολύτιμη και όμορφη σαν ηλιόλουστη μέρα.
Πολύ όμορφα όλα αυτά για να μπορούν να είναι και να γίνουν αληθινά . Ίσως ναι. Σε μια πραγματικότητα σαν αυτή που ζούμε. Όπου η συνείδηση αντανακλά την αθλιότητα ενός κόσμου που υπάρχουν ακόμα αφέντες και δούλοι. Όπου κυριαρχεί η ταξική ηθική της αισχρής εκμετάλλευσης και καταπίεσης των πολλών από τους λίγους.
Ο μικρός πρίγκηπας όμως απευθύνεται σ’ αυτούς που αγωνίζονται για να δώσουν νόημα και προοπτική στη ζωή τη δική τους και των άλλων και προτείνει την επανάσταση της πραγματικότητας του ονείρου. Δονκιχωτισμός και ουτοπία; Πότε όμως το μέλλον δεν ακούμπησε σ’ αυτούς που το ονειρεύτηκαν πρώτα;
Ο Μικρός Πρίγκιπας και η αλεπού (Απόσπασμα)
– Καλημέρα, είπε η αλεπού.
– Καλημέρα, αποκρίθηκε ευγενικά ο μικρός πρίγκιπας και γύρισε, μα δεν είδε τίποτα.
– Εδώ είμαι, είπε μια φωνή, κάτω από τη μηλιά…
– Ποια είσαι;, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Μου φαίνεσαι πολύ όμορφη…
– Είμαι μια αλεπού, είπε η αλεπού.
– Έλα να παίξεις μαζί μου, της πρότεινε ο μικρός πρίγκιπας. Είμαι τόσο λυπημένος…
– Δεν μπορώ να παίξω μαζί σου, είπε η αλεπού. Δε μ’ έχουν ημερώσει.
– Α! με συγχωρείς, έκανε ο μικρός πρίγκιπας.
Το σκέφτηκε όμως και πρόσθεσε:
– Τι πάει να πει «ημερώσει»;
– Εσύ δεν είσαι αποδώ, είπε η αλεπού, τι γυρεύεις;
– Γυρεύω τους ανθρώπους, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Τι πάει να πει «ημερώσει»;
– Οι άνθρωποι, είπε η αλεπού, έχουν τουφέκια και κυνηγούνε. Μεγάλος μπελάς! Ανατρέφουν όμως και κότες. Αυτό είναι το μόνο τους όφελος. Κότες γυρεύεις;
– Όχι, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Γυρεύω φίλους. Τι πάει να πει «ημερώσει»;
– Είναι κάτι που παραμελήθηκε πολύ, είπε η αλεπού. Σημαίνει «να δημιουργείς δεσμούς…».
– Να δημιουργείς δεσμούς;
– Βέβαια, είπε η αλεπού. Για μένα, ακόμα δεν είσαι παρά ένα αγοράκι εντελώς όμοιο μ’ άλλα εκατό χιλιάδες αγοράκια. Και δε σ’ έχω ανάγκη. Μήτε κι εσύ μ’ έχεις ανάγκη. Για σένα, δεν είμαι παρά μια αλεπού όμοια μ’ εκατό χιλιάδες αλεπούδες. Αν όμως με ημερώσεις, ο ένας θα έχει την ανάγκη του άλλου. Για μένα εσύ θα είσαι μοναδικός στον κόσμο. Για σένα εγώ θα είμαι μοναδική στον κόσμο…
– Αρχίζω να καταλαβαίνω, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Ξέρω ένα λουλούδι…, νομίζω πως με ημέρωσε…
Γίνεται, είπε η αλεπού. Βλέπει κανείς στη Γη τόσα περίεργα πράματα…
– Ω! δεν είναι πάνω στη Γη, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
Η αλεπού φάνηκε πολύ παραξενεμένη:
– Πάνω σ’ άλλο πλανήτη;
– Ναι.
– Έχει κυνηγούς σ’ αυτό τον πλανήτη;
– Όχι.
– Πολύ ενδιαφέρον αυτό. Και κότες;
– Όχι.
– Τίποτα δεν είναι τέλειο, αναστέναξε η αλεπού.
Ξαναγύρισε όμως στην ιδέα της:
– Η ζωή μου είναι μονότονη. Κυνηγάω τις κότες, οι άνθρωποι κυνηγούν εμένα. Όλες οι κότες μοιάζουν, κι όλοι οι άνθρωποι μοιάζουν. Γι’ αυτό λοιπόν βαριέμαι κάπως. Αν με ημερώσεις όμως, η ζωή μου θα είναι σαν ηλιόλουστη. Θα γνωρίσω έναν κρότο από πατήματα που θα είναι διαφορετικός απ’ όλους τους άλλους. Τ’ άλλα πατήματα με κάνουν να χώνομαι κάτω απ’ τη γη. Το δικό σου θα με κάνει να βγαίνω έξω απ’ τη φωλιά μου, σαν μια μουσική. Κι ύστερα κοίτα! Βλέπεις εκεί κάτω τα χωράφια με το στάρι; Εγώ δεν τρώω ψωμί. Το στάρι εμένα μου είναι άχρηστο. Τα χωράφια με το στάρι δε μου θυμίζουν τίποτα. Κι αυτό είναι κρίμα! Εσύ όμως έχεις μαλλιά χρώμα χρυσαφένιο. Θα είναι λοιπόν θαυμάσια, όταν θα μ’ έχεις ημερώσει! Το στάρι, που είναι χρυσαφένιο, θα με κάνει να σε θυμάμαι. Και θα μ’ αρέσει ν’ ακούω τον άνεμο μέσα στα στάχυα…
Σώπασε η αλεπού και κοίταξε πολλή ώρα το μικρό πρίγκιπα.
– Σε παρακαλώ…, ημέρωσέ με, του είπε!
– Θέλω βέβαια, της αποκρίθηκε ο μικρός πρίγκιπας, μα δε με παίρνει ο καιρός. Έχω ν’ ανακαλύψω φίλους και πολλά πράματα να γνωρίσω.
– Δε γνωρίζει κανείς παρά τα πράματα που ημερώνει, είπε η αλεπού. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια καιρό να γνωρίσουν τίποτα. Τ’ αγοράζουν όλα έτοιμα στα εμπορικά. Καθώς όμως δεν υπάρχουν εμπορικά που πουλάνε φίλους, οι άνθρωποι δεν έχουν πια φίλους. Αν θες ένα φίλο, ημέρωσε με!
– Τι πρέπει να κάνω;, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
– Πρέπει να έχεις μεγάλη υπομονή, αποκρίθηκε η αλεπού. Θα καθίσεις πρώτα κάπως μακριά μου, έτσι στο χορτάρι. Εγώ θα σε κοιτάζω με την άκρη του ματιού μου κι εσύ δε θα λες τίποτα. Τα λόγια είναι που κάνουν τις παρεξηγήσεις.
Αλλά, κάθε μέρα, θα μπορείς να κάθεσαι λιγάκι πιο κοντά…
Την άλλη μέρα ήρθε πάλι ο μικρός πρίγκιπας.
– Θα ‘ταν πιο καλά να έρχεσαι πάντα την ίδια ώρα, είπε η αλεπού. Αν έρχεσαι, λόγου χάρη, στις τέσσερις το απόγευμα, εγώ θ’ αρχίζω από τις τρεις να είμαι ευτυχισμένη. Όσο θα περνάει η ώρα, τόσο εγώ θα νιώθω και πιο ευτυχισμένη. Στις τέσσερις πια, δε θα μπορώ να καθίσω και θα τρώγομαι• θ’ ανακαλύψω την αξία της ευτυχίας. Αν έρχεσαι όμως όποτε και να ‘ναι, δε θα ξέρω ποτέ ποια ώρα να φορέσω στην καρδιά μου τα καλά της… Σ’ όλα χρειάζεται κάποια τελετή.
– Τι είναι τελετή;, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
– Είναι κι αυτό κάτι που πολύ παραμελήθηκε, είπε η αλεπού. Είναι αυτό που κάνει τη μια μέρα να μη μοιάζει με τις άλλες, τη μια ώρα με τις άλλες ώρες. Οι κυνηγοί μου, λόγου χάρη, έχουν μια τελετή. Κάθε Πέμπτη χορεύουν με τις κοπέλες του χωριού. Γι’ αυτό η Πέμπτη είναι θαυμάσια μέρα! Μπορώ και κάνω μια βόλτα ως τ’ αμπέλι. Αν χόρευαν οι κυνηγοί όποτε και να ‘ναι, όλες οι μέρες θα μοιάζαν μεταξύ τους, κι εγώ δε θα είχα καθόλου διακοπές.
Έτσι ο μικρός πρίγκιπας ημέρωσε την αλεπού. Κι όταν κόντευε πια η ώρα που θα χωρίζανε:
– Αχ!, είπε η αλεπού. Κλάμα που θα κάνω…
– Εσύ φταις, είπε ο μικρός πρίγκιπας, εγώ δεν ήθελα το κακό σου, μα εσύ θέλησες να σε ημερώσω…
– Ναι, σωστά, είπε η αλεπού.
– Μα τώρα θα κλάψεις!, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
– Ναι, σωστά, είπε η αλεπού.
– Και τότε τι κέρδισες;
– Κέρδισα, είπε η αλεπού, γιατί μου μένει το χρώμα του σταριού.
Ύστερα πρόσθεσε:
– Άμε να ξαναδείς τα τριαντάφυλλα. Θα καταλάβεις πως το δικό σου είναι το μοναδικό στον κόσμο. Να περάσεις πάλι αποδώ, για να μ’ αποχαιρετήσεις, κι εγώ θα σου χαρίσω ένα μυστικό.
Ο μικρός πρίγκιπας πήγε και ξαναείδε τα τριαντάφυλλα:
– Δε μοιάζετε καθόλου με το δικό μου τριαντάφυλλο, εσείς δεν είσαστε ακόμα τίποτα, τους είπε. Κανένας δε σας ημέρωσε κι εσείς δεν ημερώσατε κανένα. Είσαστε όπως ήταν η αλεπού μου. Ήταν μια αλεπού όμοια μ’ εκατό χιλιάδες άλλες. Γίναμε όμως φίλοι, και τώρα είναι μοναδική στον κόσμο.
Και τα τριαντάφυλλα δεν είχαν μούτρα να σταθούν.
– Είσαστε όμορφα, μα είσαστε άδεια, τους είπε ακόμη. Δεν μπορεί κανείς να πεθάνει για το χατίρι σας. Βέβαια, ένας κοινός διαβάτης, το δικό μου τριαντάφυλλο θα το νόμιζε πως σας μοιάζει. Αλλά εκείνο μόνο του έχει πιο πολλή σημασία απ’ όλα εσάς μαζί, αφού είναι αυτό που πότισα. Αφού είναι αυτό που έβαλα κάτω από τη γυάλα.
Αφού είναι αυτό που προστάτεψα με το παραβάν. Αφού είναι αυτό που του σκότωσα τις κάμπιες (εκτός από τις δυο ή τρεις, για να γίνουν πεταλούδες). Αφού είναι αυτό που τ’ άκουσα να παραπονιέται ή να κομπάζει ή καμιά φορά και να σωπαίνει. Αφού είναι αυτό το δικό μου τριαντάφυλλο.
Και ξαναγύρισε στην αλεπού:
– Αντίο, της είπε.
– Αντίο, είπε η αλεπού. Να το μυστικό μου. Είναι πολύ απλό: μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά. Την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια.
– Την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια, ξαναείπε ο μικρός πρίγκιπας, για να το θυμάται.
– Ο καιρός που έχασες για το τριαντάφυλλό σου είναι που το κάνει να έχει τόση σημασία.
– Ο καιρός που έχασα για το τριαντάφυλλό μου…, έκανε ο μικρός πρίγκιπας, για να το θυμάται.
– Οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει τούτη την αλήθεια, είπε η αλεπού. Εσύ όμως δεν πρέπει να την ξεχάσεις. Απ’ εδώ κι εμπρός θα είσαι για πάντα υπεύθυνος για εκείνο που έχεις ημερώσει. Είσαι υπεύθυνος για το τριαντάφυλλό σου…
– Είμαι υπεύθυνος για το τριαντάφυλλό μου…, ξαναείπε ο μικρός πρίγκιπας, για να το θυμάται.
Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, Ο μικρός πρίγκιπας,
μτφρ. Στρατής Τσίρκας,