”Η Middle East Airlines ανακοινώνει την αναχώρηση της πτήσης της ΜΕ252 για Αθήνα. Άμεση επιβίβαση έξοδος αριθμός 1”.
Για πότε ορμήσαμε όλοι οι επιβάτες της πτήσης αυτής στα λεωφορεία, για πότε τα λεωφορεία, λες κι έκαναν ράλι, μας άδειασαν κοντά στο αεροπλάνο, για πότε το αεροπλάνο λες και το κυνηγούσαν βρέθηκε ψηλά πάνω από τα σύννεφα δεν το κατάλαβα.
Η καρδιά μου “είχε πάει στην Κούλουρη”, που λένε. Έζησα εγώ αυτή την περιπέτεια στο αεροδρόμιο της Βηρυτού; Τρελός ήμουνα; Μήπως δεν ήξερα ότι τότε στο Λίβανο συνεχίζονταν οι επιδρομές του Ισραήλ με κύριο στόχο τα προσφυγικά Παλαιστινιακά στρατόπεδα και την ίδια τη Βηρυτό; Το ήξερα, αλλά είχα τελειώσει τη δουλειά μου στη Σαουδική Αραβία και προκειμένου να μην καθυστερήσω την επιστροφή μου στην Αθήνα διάλεξα την πτήση της ΜΕΑ, που έκανε καθημερινά το δρομολόγιο για την Αθήνα μέσω Βηρυτού. Έ, πόλεμος γίνεται, σκέφτηκα, αλλά για να γίνονται καθημερινά οι πτήσεις πάει να πει πως το αεροδρόμιο δεν βομβαρδίζεται, άρα γιατί να μην κάνω κράτηση. Πού να φανταστώ τι με περίμενε…
Παραλία με ερείπια από τους Βομβαρδισμούς της Βυρητού. Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω βρισκόταν το διεθνές. αεροδρόμιο. ένα περίπου χιλιόμετρο από τα ερείπια βρισκόταν η εταιριά του Αντιπροσπωπου τηςEnerpac στο Λίβανο.
Βλέποντας τη Μεσόγειο από το παράθυρο του αεροπλάνου γύριζα πίσω στα πρώτα επαγγελματικά ταξίδια μου στη Μέση Ανατολή και σκεφτόμουνα πως μάλλον από τύχη ζω. Ποτέ δεν ησύχασε από πολέμους η Μέση Ανατολή. Είχε την ατυχία εκτός από γη που γέννησε πολιτισμούς και θρησκείες να είναι και μια γη με εύφορες περιοχές και με πλούσιο ορυκτό πλούτο. Κόμβο αντάμωσης τριών ηπείρων οι αποικιοκράτες για να αρμέξουν τον πλούτο της την έκοψαν μικρά κομματάκια και τη μοίρασαν μεταξύ τους. Κι εμένα η επαγγελματική μου ζωή με έριξε να πλανιέμαι σ’ αυτή την αιματοβαμμένη περιοχή απ΄ άκρη σ΄ άκρη, χωρίς ιστορική γνώση, χωρίς ολοκληρωμένη συνείδηση του γίγνεσθαι. Χαμογελούσα μέσα μου καθώς σκεφτόμουν πως στο μάθημα της γεωγραφίας στο Γυμνάσιο περνούσα ίσα-ίσα με τη βάση. Δεν είχα καταφέρει τότε να μάθω ούτε τις πρωτεύουσες των κρατών της. Το αστείο είναι πως τις μάθαινα λίγο.. λίγο, κάθε που έπρεπε να βγάλω αεροπορικό εισιτήριο για να τις επισκεφθώ για δουλειά.
Έμαθα πρώτα-πρώτα πως η Τεχεράνη ήταν η πρωτεύουσα του Ιράν, δηλαδή της χώρας που γνώριζα από το μάθημα της ιστορίας σαν Περσία. όταν πήγα για πρώτη φορά αρχές του 1973. Στις 6 Οκτώβρη 1973 ταξιδεύοντας για την Τεχεράνη πέρασα πρώτα από το Τελ-Αβίβ, που τότε ήταν η πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους του Ισραήλ. Ήταν πια μεσάνυχτα όταν έφτασα στην Τεχεράνη, κοιμήθηκα σε ένα ξενοδοχείο κοντά στο μαγαζί του αντιπροσώπου της εταιρίας που εκπροσωπούσα και καθώς έπαιρνα την άλλη μέρα το πρωινό μου έμαθα πως την προηγούμενη νύχτα το Ισραήλ είχε ξεκινήσει νέο πόλεμο εναντίον των αραβικών χωρών, αυτόν που ονομάστηκε Πόλεμος του Γιομ-Κιπούρ, ή Πόλεμος του Οκτώβρη. Έμαθα πως το αεροδρόμιο του Τελ-Αβίβ και κάποια αραβικά αεροδρόμια είχαν κλείσει το προηγούμενο βράδυ. Είναι να τρελαίνεσαι. Μα εγώ χθες βράδυ είχα πετάξει από το Τελ-Αβίβ, πότε έκλεισε; Συμπέρανα πως η πτήση μου για Τεχεράνη θα ήταν μια από τις τελευταίες πτήσεις που πραγματοποιήθηκαν. Τυχερός ήμουνα, σκέφτηκα, και μάλιστα διπλά τυχερός γιατί προορισμός μου ήταν το Ιράν, που δεν ήταν αραβική χώρα και το αεροδρόμιό του ήταν ανοιχτό. Αν είχα πετάξει για το Κάιρο, ίσως έμενα εγκλωβισμένος μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος που μόλις είχε αρχίσει.
Ήμουνα τυχερός; Και μέχρι πότε; Τυχερός ή απερίσκεπτος; Τυχερός ή ανίδεος; Μου πήρε πολλά χρόνια για να διδαχθώ από τα ίδια τα γεγονότα ότι το αν το Ιράν ήταν ή δεν ήταν αραβική χώρα δεν σχετιζόταν με τις πολεμικές συρράξεις στην περιοχή. Κάποια στιγμή οι σχέσεις του Ισραήλ με τις αραβικές χώρες πήραν άλλη τροπή. Αίγυπτος και Ισραήλ αποκατέστησαν τις σχέσεις τους, χαμήλωσαν τους αντισιωνιστικούς τόνους οι υπόλοιπες αραβικές χώρες, καταργήθηκε το μποϋκοτάρισμα που επέβαλαν στα προϊόντα των εταιρειών που έκαναν μπίζνες με το Ισραήλ και το Ισραήλ συνέχισε την πολιτική του χωροφύλακα με επιδρομές και βομβαρδισμούς αραβικών στόχων, όπου και όποτε του κάπνιζε.
Κάποια μέρα μάλιστα που το Ιράν τάχθηκε στο πλευρό του αγωνιζόμενου Παλαιστινιακού λαού χαρακτηρίστηκε από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ σαν “τρομοκράτης”, απειλήθηκε πόλεμος, επιβλήθηκαν κυρώσεις και οι κόντρες καλά κρατούν. Και πριν από αυτό διεξήγαγαν ένα δεκαετή πόλεμο το Ιράν με το Ιράκ, επειδή είχαν “εδαφικές διαφορές”. Και τα δύο αυτά πλούσια κράτη ανήκαν στην περιοχή που δούλευα και μάλιστα έκανα μεγάλο τζίρο. Και το τρελό στην υπόθεση είναι πως σε όλη τη διάρκεια αυτού του πολέμου βρισκόταν τρόπος να κάνουμε μπίζνες και με τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.
Αποδείχθηκε με δυο λόγια στην πράξη πως οι πόλεμοι και οι βομβαρδισμοί και οι επιδρομές του Ισραήλ λίγο είχαν να κάνουν με τις όποιες υποδαυλιζόμενες διαφορές ανάμεσα στους Άραβες και τους Ισραηλινούς. Ήταν ένας διαρκής πόλεμος ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες της περιοχής για τη μοιρασιά του ορυκτού πλούτου της περιοχής, που την μερίδα του λέοντος καρπώνονταν οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες. Με δυο λόγια τίποτα δεν εγγυόταν ούτε μπορούσε να εγγυηθεί τη δική μου ασφάλεια να εργάζομαι στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Απλά, με αφελείς καθησυχαστικές σκέψεις κάθε φορά διασκέδαζα τις ανησυχίες μου και συνέχιζα να δουλεύω στην αμερικάνικη πολυεθνική. Η αλήθεια είναι πως τα λεφτά που έβγαζα δεν ήταν μόνο η αμοιβή για την εργασία μου αλλά και για τον κίνδυνο που διαρκώς διέτρεχα.
Καπνίζοντας αμέριμνος, καθώς το αεροπλάνο πλησίαζε για να προσγειωθεί στη Βηρυτό έβλεπα καπνούς να βγαίνουν από τα περίχωρά της ακόμη και κοντά στο αεροδρόμιο. Μόλις τότε άρχισα να καταλαβαίνω στην πράξη πως η Βηρυτός, η ενδιάμεση στάση μας για την Αθήνα ήταν μια ενεργή εμπόλεμη ζώνη κι αυτό δεν ήταν καθόλου αμελητέο. Ρώτησα την αεροσυνοδό τί ήταν αυτοί οι καπνοί και μου είπε επί λέξει: “Μη φοβόσαστε!… Ίσως είναι από αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Μπορεί κι από πυραύλους. Αλλά κοντεύει μεσημέρι και οι Ισραηλινοί δεν βομβαρδίζουν αυτή την ώρα. Μη φοβόσαστε, είμαστε ασφαλείς”. Επέμενα εγώ: “Κι αν πέσει καμιά βόμβα ή κανένας πύραυλος στο αεροδρόμιο, τι γίνεται;” “Το αεροδρόμιο το βομβαρδίζουν πότε-πότε αλλά οι Ισραηλινοί δεν θέλουν και να κλείσει εντελώς”.
Το βούλωσα με τις τρίχες της κεφαλής μου ολόρθες. Το βομβαρδίζουν αλλά εμείς είμαστε αυτή την ώρα ασφαλείς; Πως γίνεται; Κατά την προσγείωση αυτό που έβλεπα κάθε άλλο παρά με καθησύχαζε: Το αεροδρόμιο είχε πολλές λακκούβες από τους βομβαρδισμούς, τις οποίες έκλειναν πυρετωδώς συνεργεία με μπουλντόζες και οδοστρωτήρες. Ο διάδρομος προσγείωσης είχε κι αυτός μπαλώματα. Το κτήριο του αεροδρομίου δεν είχε ούτε ένα τζάμι γερό. Σκεφτόμουνα πως είχα προσγειωθεί σε μια εμπόλεμη περιοχή, την ώρα που οι Ισραηλινοί κάνανε διάλειμμα… για κατούρημα. Έκανα και χιούμορ, που να με πάρει, την ώρα που με ζώνανε όλο και περισσότερο τα φίδια καθώς το μεγάφωνο έλεγε και ξανάλεγε πως η ΜΕΑ “ανακοινώνει την καθυστέρηση της πτήσης της ΜΕ252 για Αθήνα και πως η ακριβής ώρα αναχώρησης θα ανακοινωνόταν αργότερα”. Ούτε γιατί, ούτε πότε. Απλά έχουμε καθυστέρηση αλλά θα φύγουμε. Υπήρχε κι άλλη μια προγραμματισμένη πτήση για κάποια άλλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, που είχε καθυστέρηση, δεν θυμάμαι ποια.
Ευτυχώς που υπήρχε και το τσιγαράκι, που τότε επιτρεπόταν και στα αεροδρόμια και στα αεροπλάνα. Πάντα είχα στο σαμσονάκι μου μερικά εφεδρικά πακέτα για να μην …ξεμένω. Το ένα τσιγάρο έσβηνα, το άλλο άναβα. Πότε καθόμουνα στα ξεχαρβαλωμένα καθίσματα του αεροδρομίου και πότε έκοβα βόλτες. Η αίθουσα δεν θερμαινόταν. Τι να θερμάνεις, όταν δεν υπάρχει από πάνω μέχρι κάτω τζάμι που να μην είναι σπασμένο από τους βομβαρδισμούς κι όταν η πόρτα εξόδου για τα λεωφορεία ήταν ορθάνοιχτη. Και τι την ήθελαν ορθάνοιχτη; Για να κρυώνουμε; Τα λεωφορεία στη Βηρυτό για το αεροπλάνο είχαν μια ιδιομορφία: Εκτός από τις δύο πλαϊνές πόρτες είχαν και πόρτα στο πίσω μέρος που ήταν ορθάνοιχτη, μια δρασκελιά από την έξοδο προς επιβίβαση. Ούτε σκάλες, ούτε περπάτημα. Καταλάβαινα, πως με αυτές τις “ευκολίες” στο αεροδρόμιο συντομευόταν ο χρόνος επιβίβασης. Οι υπάλληλοι του αεροδρομίου την είχαν συντομεύσει ακόμα πιο πολύ καθώς είχαν ήδη κάνει έλεγχο επιβίβασης κόβοντας στα δύο τις κάρτες επιβίβασης. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν η τρεχάλα καμιά δεκαριά μέτρων προς τα ορθάνοιχτα λεωφορεία.
Οι ώρες περνούσαν, οι υπάλληλοι και οι συνοδοί εδάφους με εκείνο το παγωμένο χαμόγελο που έλεγε “we thank you for flying MEA” ή “have a nice flight” μας πρόσφεραν δωρεάν πορτοκαλάδα και καθησυχαστικές υποσχέσεις, ότι σε λίγο θα φύγουμε. Σ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής στο αεροδρόμιο ακούγονταν κρότοι. Όταν ρώτησα αν αυτοί είναι κρότοι βομβαρδισμών πήρα την καθησυχαστική απάντηση “Don’t worry sir, it is far away, in the Beirut suburbs”. Μα τι είπε η γυναίκα; Να μην ανησυχώ επειδή οι βομβαρδισμοί ήταν στα περίχωρα της Βηρυτού; Και το αεροδρόμιο πού είναι; στο κέντρο της πόλης; Περίχωρα είναι κι εδώ. Αυτό έκανε την καρδιά μου να χτυπάει ακόμα πιο δυνατά. Μόλις είχα σβήσει το τσιγάρο κι άναψα κι άλλο. Ούτε ξέρω πόσα τσιγάρα είχα καπνίσει από την αγωνία μου. Άσπρο ντουμάνι από καπνό, μαύρες σκέψεις από την αγωνία.
Μα πώς να αποφύγω τότε τις μαύρες σκέψεις. Μήπως και σήμερα μπορώ; Από την ανακήρυξη της ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ το 1948 ο Λίβανος ποτέ δεν ησύχασε. Οι Παλαιστίνιοι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να καταφύγουν στο Λίβανο αποτελούν μέχρι σήμερα ένα διαρκή στόχο επίθεσης των Ισραηλινών δυνάμεων. Ο εμφύλιος πόλεμος στο Λίβανο που ξεκίνησε το 1975 και υποτίθεται ότι πήρε τέλος το 1990 προκάλεσε εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους και 1.000.000 εκπατρισμένους. Διανύοντας την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, δεν μπορώ να πω ότι τα προβλήματα που τον προκάλεσαν έχουν επιλυθεί. Μία διαρκής εστία εντάσεων, πολεμικών συγκρούσεων και βομβαρδισμών από τις Ισραηλινές δυνάμεις παραμένει μέχρι σήμερα η περιοχή. Οι επιθέσεις του Ισραήλ τόσο στο Λίβανο, στην Συρία, την Αίγυπτο, όσο και στα κατεχόμενα εδάφη του πάντα γίνονταν με τη δικαιολογία της ασφάλειάς του και πάντα είχαν σαν αποτέλεσμα εκατόμβες νεκρών και ανυπολόγιστες καταστροφές στις γειτονικές αραβικές χώρες. Πάνω σε ποια βάση θα μπορούσε κανείς να κάνει ακόμη και σήμερα αισιόδοξες σκέψεις για την περιοχή;
Στη Μέση Ανατολή πηγαινοερχόμουν επί 32 χρόνια σαν συμβασιούχος υπάλληλος της μεγάλης αμερικάνικης πολυεθνικής, ηγέτιδας στον τομέα των υδραυλικών υψηλής πίεσης. Γιατί; Πώς με διάλεξε; Δεν ξέρω, μήπως επειδή ήμουν ανίδεος από τους κινδύνους; ΚΙ εγώ πώς την διάλεξα; Σίγουρα για να ξεφύγω από τη φτώχεια και να χαρίσω στην οικογένειά μια άνετη ζωή. Είχα επιλογές; Ναι είχα, αλλά με ποιους όρους και προϋποθέσεις; Με την αισιοδοξία και την επιπολαιότητα που διακρίνει τους νέους πίστευα κι εγώ πως όλα τα κακά μπορεί να συμβούν αλλά …όχι σε μένα.
“Άμεση επιβίβαση έξοδος αριθμός 1”.
Τί είπε το μεγάφωνο του αεροδρομίου; Άκουσα καλά; Φεύγουμε;
Όρμησα κι εγώ μαζί με τους άλλους και το λεωφορείο γέμισε σε ένα λεπτό. Γέμισε και το δεύτερο λεωφορείο και μέχρι να πεις κύμινο το αεροπλάνο που ήταν τίγκα από επιβάτες απογειώθηκε. Τη γλίτωσα κι αυτή τη φορά. Τυχερός, τυχερός, πολύ τυχερός είμαι, σκεφτόμουνα. Προσγειωθήκαμε στην Αθήνα. Άλλη γη και άλλοι άνθρωποι. Η ψυχή μου είχε γαληνέψει. Με είχε πλημμυρίσει η χαρά της επιστροφής. Home sweet home. Σπίτι μου σπιτάκι μου. Όταν διάβηκα το κατώφλι τα είχα ξεχάσει όλα, λες και είχαν συμβεί σε άλλον άνθρωπο. Την ιστορία τη διηγήθηκα στους φίλους μας κάποιο βραδάκι, καθώς τρωγοπίναμε όταν με ρώτησαν “πώς τα βλέπω τα πράγματα στη Μέση Ανατολή”. Πώς να τα δω; Όσοι έχουν μάτια βλέπουν. Αλλά εύκολο πράγμα είναι να καταλαβαίνεις αυτά που βλέπεις; Το να καταλαβαίνει κανείς αυτά που βιώνει την ώρα μάλιστα που τα βιώνει έχει διπλή δυσκολία. Κι αυτό ισχύει και για το μικρόκοσμό μας αλλά και για τη μεγάλη σκηνή του ιστορικού γίγνεσθαι. Και ειδικά όταν τα τεκταινόμενα είναι νωπά και δεν έχουν ευλογηθεί από την ασφάλεια της αποτίμησης που δίνει η χρονική απόσταση. Απαιτεί επιστημονική γνώση μεγάλη και στέρεα ιδεολογία εκτός συστημικού πλαισίου. Ίσως η περιπέτεια στο αεροδρόμιο της Βηρυτού θα μπορούσε να γίνει σενάριο για κινηματογραφική ταινία, αλλά το “δια ταύτα” της απαιτεί κότσια, που σπανίζουν.
Δεν διηγήθηκα ποτέ στα παιδιά μου αυτές τις ιστορίες. Δεν τους επέτρεψα ποτέ να μάθουν την πραγματικότητα για να μη νοιώσουν ούτε μια στιγμή αγωνία για τα ταξίδια μου και κυρίως για να μην αισθανθούν ποτέ το βάρος που κουβαλάνε τα αγαθά που απολαμβάνουν . Δεν ξέρω αν έκανα καλά… Σήμερα θα έλεγα μάλλον όχι. Πάντα η γνώση και η καλή σχέση με την πραγματικότητα μπορεί να φαντάζει βαριά και δύσκολη αλλά είναι και το μόνο διαβατήριο που μπορεί να μας εξασφαλίσει μια πτήση αληθινής ζωής …